________________
ਸੰਬਰ ਨਿਰਜਰਾ, ਬੰਧ ' ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਤੱਤਵਾ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ। ਨੰਦੀ ਸੂਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਵਿਚ ਲੋਕ, ਅਲੋਕ, ਅਲੌਕਾ ਲੋਕ, ਜੀਵ ਅਤੇ ਅਜੀਵ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ ।
ਦਿਗੰਵਰ ਜੈਨ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗ੍ਰੰਥ ਰਾਜਵਾਰਤਿਕ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸੂਤਰਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਵਿਚ ਗਿਆਨ, ਵਿਨੈ, ਕਲਪ, ਅਕਲੱਪ, ਵਿਵਹਾਰ ਧਰਮ ਅਤੇ ਭਿੰਨ ੨ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਸੀ । ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ ।
ਸ੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ,
ਸ੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦਾ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਜਗਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਪੱਖੋਂ ਅਚਾਰੰਗ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਸੂਤਰ ਕ੍ਰਿਤਾਂਗ ਸੂਤਰ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਸ਼ਰੂਤ ਸਕੰਧ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਰੁਤ ਸੰਕਧ ਦੇ 16 ਅਧਿਐਨ ਹਨ । ਪਹਿਲਾ ਸਮੇਂ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਚਾਰ ਉਦੇਸ਼ਕ ਹਨ ਇਸ ਵਿਚ ਵੀਤਰਾਗ ਦੇ ਅਹਿੰਸਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦਸਦੇ ਹੋਏ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮੱਤਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਦੂਸਰਾ ਵੈਤਾਲਿਆ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਉਦੇਸ਼ਕ ਹਨ ਵੰਤਾਲਿਆ ਛੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਨਾਮ ਪਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਵੈਰਾਗ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ।
ਤੀਸਰਾ ਅਧਿਐਨ ਉਪਸਰਗ ਨਾਂ ਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ 4 ਉਦੇਸ਼ਕ ਵਿਚ ਸੰਜਮੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਵਰਨਣ ਹੈ ।
ਚੌਥਾ ਇਸਤਰੀ ਪਰੰਗਿਆ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਉਦੇਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖਤਰਿਆ ਤੋਂ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।
ਪੰਜਵਾਂ ਨਿਰੈ ਵਿੱਭਕਤੀ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਦੋ ਉਦੇਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚ ਨਰਕ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਕੇ ਪਾਪ ਤੋਂ ਬਚਨ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ।
ਛੇਵਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀਰ ਸਤੂਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਚਾਰੀਆ ਸੁਧਰਮਾਂ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਛੰਦ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰ ਸਤੂਤੀ
ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਸਤਵਾਂ ਕੁਸ਼ੀਲ ਭਾਸ਼ਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਚਾਰਿਤਰ ਹੀਣ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਅੱਠਵਾਂ ਵੀਰਜ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
ਨੌਵਾਂ ਧਰਮ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਧਰਮ ਦਾ ਸਵਰੂਪ ਹੈ ।
ਦਸਵਾਂ ਸਮਾਧਿ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸਥਿਰਤਾ ਬਾਰੇ ਆਖਿਆ
ਗਿਆ ਹੈ ।
ਗਿਆਰਵਾਂ ਮਾਰਗ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਛੁਟਨ ਦਾ
(ਚ)
