________________
ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਮਿਰਚ ਖਾਂ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੂੰਹ ਨਾ ਚਲੇ । ਕੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ? ਇਕ ਆਦਮੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਹੈ । ਤੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਨਾ ਚੜ੍ਹ । ਕੀ ਇਹ ਬੇ-ਅਰਥ ਕਲਪਣ ਨਹੀਂ ? ਕੇਵਲ ਚਾਹੁੰਣ ਤੇ 'ਨਾ ਚਾਹੁੰਣ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਝ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ? ਜੋ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਫਲ ਭੋਗਣਾ ਜ਼ਰੂਟੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜੈਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਜੀਵ ਦੇ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਖੁਦ ਹੀ ਫਲ ਭੋਗਦਾ ਹੈ । ਸੰਰਾਬ ਆਦਿ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਸ਼ਰਾਬੀ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਤੀਸਰੇ ਰੱਬ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ? ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ !
ਈਸ਼ਵਰ ਚੇਤਨ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਵੀ ਚੇਤਨ ਹੈ । ਫੇਰ ਫਰਕ ਕੀ ਹੋਇਆ ਭੇਦ ਕੇਵਲ ਇਹੋ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਅਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਵਿਚ ਰਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਉਹਨਾਂ ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਇਕ ਕਵੀ ਨੇ ਕਿਨੇ ਸੁੰਦਰ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਨੇ :
"प्रात्मा प्रमात्मा में कर्म का भेद है, काट दे गर कर्म तो फिर भेद है न खेद है।"
ਜੈਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਤੇ ਜੀਵ ਵਿਚ ਕਰਮ ਦਾ ਹੀ ਅੰਤਰ ਹੈ । ਇਸ ਅੰਤਰ ਦੇ ਹੱਟ ਜਾਣ ਤੇ ਇਹ ਫਰਕ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਕਰਮਵਾਦ
[ ੯੬ }
