________________
ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੀਲ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਗਿਣਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਉਲਝਦੀ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਛੇ ਮੁੜਨ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਮੁਕਾਮ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸੀ।
ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣਕਾਰਾ ਨੇ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਹਨ ਵੀ ਬੇਹਦ ਘੱਟਨਾਤਮਕ ਜੈਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਚਾਰ ਅਣੂਯੋਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਥਮਾਨੂਯੋਗ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛਲੇ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਵਰਨਣ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਵੀਤਰਾਗਤਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿ ਕਿਸੇ ਪਿੱਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਆਤਮਾ ਵੀ, ਮਹਾਵੀਰ ਪੁੰਨੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਨੁਖ ਮਾਤਰ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੋਈ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿ ਕਰਮ ਬੰਧ ਦੇ ਘੋਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਵਜ਼ੂਦ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਤਲਾਸ਼ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਗਿਆਨ, ਚਰਿੱਤਰ, ਪੂਰਵ ਉਪਾਦਾਨ ਅਤੇ ਨਮਿਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਵੀਤਰਾਗਤਾ ਦੀ ਰਾਹ ਔਖੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਅਸਾਨੀ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ।
ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਇੱਟ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕੀਤੇ ਵੀ ਇਕ ਇੱਟ ਨੂੰ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਤਰਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖਨਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਾਕ ਜਾਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਮਨ ਲੈਣਾ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਨਾ ਵੇਖਣਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਸਹੀ ਪਛਾਨ ਤੋਂ ਉੱਤਪਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ
I
29
