________________
ਸੁਮੇਲ : | ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਫਰਾਖ ਦਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਮ ਇੱਕ ਹੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਤੋਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਪਰਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੋਂ ਸਭ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਮੂਲ ਨਾਅਰਾ ਹੈ :
पक्षाघातो न मे वीरे , न द्वेषः कपिलादिषु युक्तिमद् वचनं यस्य , तस्य कार्यः परिग्रहः
ਅਰਥਾਤ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਪੱਖਪਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਪਿਲ ਰਿਸ਼ੀ ਨਾਲ ਦਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬਚਨ ਵੀ ਤਰਕ ਭਰਪੂਰ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। | ਉਪਰੋਕਤ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਰਸ਼ਨ, ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਜੈਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਜੋ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਉਹ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਣ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪਰੋਕਾਰ ਹੋਰ ਮੱਤ ਦੇ ਪਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹਨ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਹਨ, ਉਚੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਵਿਉਪਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਕਠਿਨ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਿਅਮਾਂ ਕਾਰਣ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਫੈਲ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਇੰਨੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੁਲਝ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਚਿੰਤਕ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ ਨੇ ਆਖਿਆ ਸੀ “ਜੇ ਮੇਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜੈਨ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਾਂਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਾਧਨਾ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰ
ਸਕਾਂ”
114
