________________
(੧) ਯਸ਼ਚਿਤ (੨) ਵਿਨੈ (੩) ਵੈਯਾਵਰਿਤ (੪) ਸਵਾਧਿਆਏ (੫) ਧਿਆਨ (੬) ਵਿਉਤ ਸ਼ਰਗ ॥ ਧਰਮ :
ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਧਰਮ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵ ਜਾਂ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸੁਭਾਵ ਹੈ ਨਿਰਵਾਨ ਜਾਂ ਮੋਕਸ਼ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ੁਧੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜੋ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ਉਹ ਧਰਮਾ ਹੈ। ਅਹਿੰਸਾ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਤਪ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਤੇ ਲੰਮੇ ਪਾਪ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਆਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ “ਦਰੁਗਤਿ ਵਿਚ ਗਿਰਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਧਰਮ ਹੈ। ਮੰਗਲ :
ਜੋ ਸ਼ੁਭਅ ਤੇ ਕਲਿਆਣ ਕਾਰੀ ਹੋਵੇ । ਅਚਾਰਿਆ ਨੇ ਮੰਗਲ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਕੀਤੇ ਹਨ। (੧) ਦਰੱਵ ਮੰਗਲ (੨) ਭਾਵ ਮੰਗਲ। ਤੀਕ ਰੂਪ ਕਲਸ਼, ਸਵਾਸ਼ਸਤਿਕ, ਦਰਪਨ ਆਦਿ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਦਰਵ ਮੰਗਲ ਹਨ। ਵਸਤੂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਹੀ, ਚੋਲ, ਸ਼ੰਖ, ਸ਼੍ਰੀ ਫਲ ਆਦਿ ਦਰਵ ਮੰਗਲ ਹਨ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸੁਖਸਾਂਤੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਧਰਮ ਹੀ ਭਾਵ ਮੰਗਲ ਹੈ।
ਟਿਪਨੀ-੧੧
ਪੰਜ ਆਸ਼ਰਵ ਹਨ: ੧. ਮਿਥਿਆ ਦਰਿਸ਼ਟੀ, ੨. ਅਤਿਆਗ, ੩. ਪ੍ਰਮਾਦ, ੪. ਕਸ਼ਾਏ (ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਲੋਭ), ੫. ਅਸ਼ੁਭ ਯੋਗ। ਤਿੰਨ ਗੁਪਤੀਆਂ ਹਨ:
