________________
ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ
ਧਿਆਨ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਿਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵੀ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਦੇ ਚਰਮ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਮੋਕਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸੁੱਖ ਦੀ ਵਰਖਾ, ਧਿਆਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਧਕ ਦੇ, ਆਤਮ ਰੂਪੀ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੀ ਸਾਧਨਾ ਉੱਚੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅੰਤਿਮ ਫਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦੇਵੇ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਚੋਟੀ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਮਾਰਗ ਹਨ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਮਾਰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਧਿਆਨ ਸਭ ਤੋਂ ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਿੱਠਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਉਸ ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ, ਨੋਜਵਾਨ, ਬੁੱਢਾ, ਇਸਤਰੀ, ਪੁਰਸ਼ ਸਾਰੇ ਸਮਾਨ ਗਤੀ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ। ਧਿਆਨ ਦੇ ਨਾਉਂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਧੀਆਂ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵੱਧਦੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਪਾਲਨਕਰਤਾ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਤੱਕ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਤੱਤਵ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਆਤਮ ਧਿਆਨ ਧਿਆਨ ਦੀ ਇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੀਰ ਸ਼ੁੱਧੀ ਦੇ ਸੂਤਰ (ਨੁਕਤੇ) ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਵਚਨ ਸ਼ੁੱਧੀ, ਮਨ ਸ਼ੁੱਧੀ, ਚਿੱਤ ਸ਼ੁੱਧੀ ਦੇ ਪੜਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਆਤਮ ਸ਼ੁੱਧੀ ਤੇ ਆ ਕੇ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
III
