________________
ऐतिहासिक पृष्ठभूमी
दृष्टिकोणाचा आहे.” (मगधन् लिटरेचर, लेक्चर ३, पृ.४९) अर्थशास्त्राचे कर्तृत्व :
___ कौटिलीय अर्थशास्त्र, कौटिल्यानेच लिहिले आहे, हे उपलब्ध अर्थशास्त्रावरून निश्चित करता येते. अर्थशास्त्राच्या आरंभी, मधे व शेवटी नमूद केले आहे की, हा शास्त्रग्रंथ कौटिल्य' ऊर्फ 'विष्णुगुप्ताने' रचला आहे. अर्थशास्त्रात नि:संदिग्धपणे नमूद केलेल्या या उल्लेखांवर अविश्वास दाखविण्याचे कोणतेही तर्कसंगत कारण दिसत नाही. अर्थशास्त्राच्या पहिल्या अधिकरणाच्या पहिल्या अध्यायात म्हटले आहे की -
सुखग्रहणविज्ञेयं तत्त्वार्थपदनिश्चितम् ।
कौटिल्येन कृतं शास्त्रं विमुक्तग्रन्थविस्तरम् ।। भावार्थ असा की, “कौटिल्याने हा शास्त्रग्रंथ लिहिला आहे. त्यातील वैशिष्ट्यपूर्ण पारिभाषिक पदावलींची अर्थनिश्चिती केलेली आहे. त्यामुळे या ग्रंथाचा अर्थ सहजपणे जाणता येतो. तसेच ग्रंथात अनावश्यक विस्तार प्रयत्नपूर्वक टाळला आहे.''
__ अर्थशास्त्राच्या दुसऱ्या अधिकरणाच्या दहाव्या अध्यायाच्या अखेरीस म्हटले आहे की -
सर्वशास्त्राण्यनुक्रम्य प्रयोगमुपलभ्य च ।
कौटिल्येन नरेन्द्रार्थे शासनस्य विधिः कृतः ॥ भावार्थ असा की, “पूर्वसूरींकडून प्राप्त अशा सर्व शास्त्रांचा आढावा घेऊन आणि त्यांचा प्रत्यक्षातील उपयोग बघून कौटिल्याने नरेन्द्रासाठी (राजासाठी) शासनपद्धतीचा विशिष्ट विधी घालून दिला."
अनेकांनी असा आक्षेप उपस्थित केला आहे की, येथे चन्द्रगुप्तार्थे' असा शब्द न घालता नरेन्द्रार्थे' असा शब्द घातल्याने, ‘कौटिल्य हा चंद्रगुप्ताचा अमात्य होता की
१८
