________________ कथाबाह्य संदर्भ चंद्रगुप्ताची कथा संक्षेपाने नोंदविली आहे. चाणक्याचे संपूर्ण चरित्र रंगविणे, हे रइधूचे प्रयोजन नाही. कुश गवत खोदण्याच्या निमित्ताने शकटाल आणि चाणक्याचा परिचय होतो. शकटालाच्या विनंतीवरून चाणक्य, नंदाच्या भोजनशाळेत सुवर्णाच्या आसनावर बसून, चाणक्य रोज भोजन घेऊ लागतो. एका विशिष्ट दिवशी शकटाल मुद्दामच सोन्याचे आसन बदलून, त्या जागी चटईचा तुकडा टाकतो. हे सर्व नंदाच्या आज्ञेने घडले, असे भासवतो. चाणक्याचा अपमान होतो आणि नंदाला उखडून टाकण्याची प्रतिज्ञा करतो. चाणक्य आणि चंद्रगुप्त पर्वतकाच्या साह्याने नंदाचा उच्छेद करतात. चाणक्य चंद्रगुप्ताला राज्याभिषेक करतो. नंदाच्या भोजनशाळेतला प्रसंग येथे थोड्या वेगळ्या पद्धतीने सांगितलेला दिसतो. तसेच पाटलिपुत्र' या नावाऐवजी या कथानकात पाटलिपुर' या नावाचा उपयोग केलेला दिसतो. (12) देवाचार्यकृत चाणक्यर्षिकथा नावाच्या हस्तलिखिताचा उल्लेख प्रो.एच्.डी.वेलणकर योच्या जिनरत्नकोश या पुस्तकात आढळतो. जैन हस्तलिखितांची माहिती देणारा हा कॅटलॉग भांडारकर प्राच्यविद्या संस्थेने प्रकाशित केलेला आहे. या शीर्षकाचे हे एकमेव हस्तलिखित असून अद्याप प्रकाशित झालेले नाही. कॅटलॉगमध्ये विशेष तपशील दिलेला नसला तरी असा अंदाज करता येतो की बहुधा ‘देवाचार्य' नावाच्या दिगंबर आचार्यांनी हरिषेणाच्या चाणक्यमुनिकथेवर आधारित असे हे चरित्र संस्कृतात लिहिलेले असावे. हस्तलिखित समक्ष पाहिले नसल्याने त्याविषयी अधिक भाष्य करणे उचित वाटत नाही. (13) पंडित दौलतराम काशलीवाल यांनी इसवी सनाच्या सोळाव्या शतकात, 203
