________________ कथाबाह्य संदर्भ केली आहे. कौटिल्याचा उल्लेख आणि राजनीतीची निंदा ग्रंथकाराने आणि टीकाकाराने संपूर्ण गाळली आहे. रामायण-महाभारतादि ग्रंथांना नेमिचंद्र ‘श्रुतअज्ञान' म्हणतो. परंतु त्या यादीत कौटिलीय अर्थशास्त्राची गणना करीत नाही. वर सांगितल्याप्रमाणे राजा-अमात्य या सर्वांशी संबंधित असल्यामुळे त्याला ही जाणीव असावी की, राजनैतिक व्यवहारामध्ये सुशासनासाठी अनेक कठोर उपाय अवलंबावेच लागतात. 'गंग' वंशाचे साम्राज्य त्या काळात खूप विस्तारलेले होते. या सर्व बाबी ध्यानी घेऊन, त्याने चाणक्याचा उल्लेख आणि त्यावरील कठोर टीका दोन्हीही हेतुपुरस्सर टाळलेले दिसते. पुण्याश्रवकथाकोष हा दिगंबर परंपरेतील संस्कृत ग्रंथ रामचंद्र मुमुक्षूने, इसवी सनाच्या बाराव्या शतकात लिहिलेला आहे. उपवासाच्या फलाचे वर्णन करण्यासाठी त्याने ‘भद्रबाहु-चाणक्य-चंद्रगुप्त-कथा' ही 38 वी कथा लिहिलेली आहे. या गद्य कथेत शकटाल आणि चाणक्य यांचा वृत्तांत संक्षेपाने दिला आहे. नंदाच्या नाशासाठी शकटालानेच चाणक्यद्विजाची निवड केली, असे म्हटले आहे. नंदाच्या भोजनशाळेतील चाणक्याच्या अपमानाचा वृत्तांत संक्षेपाने दिला आहे. लेखकाच्या मते, चंद्रगुप्त हा क्षत्रिय' आहे. चाणक्य आणि चंद्रगुप्ताने एकत्रित येऊन, प्रत्यंतवासी राजाच्या मदतीने नंदाचा नाश केला. चाणक्याने चंद्रगुप्ताला पाटलिपुत्राचा राजा बनविले, असे स्पष्ट म्हटले आहे. प्रस्तुत कथेत, चाणक्याचे चरित्र अतिशय दुय्यम प्रकारे रंगविले आहे. कारण भद्रबाहु आणि राजा संप्रति यांचे वर्णन करणे, हा लेखकाचा मुख्य हेतू आहे. 201
