________________ कथाबाह्य संदर्भ तुल्यार्थं तुल्यसामर्थ्य , मर्मज्ञं व्यवसायिनं / अर्द्धराज्यहरं भृत्यं , यो न हन्यात्स हन्यते / / समान पराक्रम आणि समान महत्त्वाकांक्षा असलेल्या पर्वतकाला मारण्याचा चाणक्याने घेतलेला निर्णय कसा राजनैतिकदृष्ट्या योग्य होता, याचे समर्थनच जणू काही या श्लोकाद्वारे देवेंद्रगणींनी केले आहे. यावरून त्यांचा चाणक्याविषयीचा दृष्टिकोण कौतुकाचा आणि आदराचाच होता असे दिसून येते. (33) ओघनियुक्तिटीका इसवी सनाच्या अकराव्या शतकात द्रोणाचार्यांनी लिहिली. ओघनिर्युक्तीच्या 418 व्या गाथेवरील टीकेत चाणक्याचा उल्लेख येतो. त्या गाथेत व टीकेत मलमूत्रविसर्जनासंबंधी चाणक्याने घालून दिलेल्या कडक निर्बंधांचा आवर्जून उल्लेख केला आहे. नियुक्तिगाथेतील संदर्भ त्रोटक असल्याने तेथे अर्थ लावताना द्रोणाचार्यांच्या टीकेचीच मदत घेतलेली आहे. वाचकांनी ओघनियुक्तीच्या विवेचनात हा संदर्भ पाहावा. छेदसूत्रकार प्रथम भद्रबाहूंनी साधूंसाठी तयार केलेल्या नियमावलीत, कौटिलीय अर्थशास्त्रातील नियमांचे अनेक वेळा प्रतिबिंब उमटलेले दिसते. मलमूत्रविसर्जनासंबंधीचा उपरोक्त नियम हे त्याचेच एक उदाहरण आहे. (34) व्यवहारभाष्यावर इसवी सनाच्या बाराव्या शतकात लिहिलेली मलयगिरीची टीका, छेदसूत्रांवरील टीकेत महत्त्वाची मानली जाते कारण जैन परंपरेतील क्रांतिकारी कार्य केलेल्या अनेक व्यक्तिरेखांसंबंधीच्या कथा मलयगिरीने विस्ताराने दिल्या आहेत. एका अर्थाने या टीकेस व्यक्तिचित्रणांचा कथाकोश' असेही संबोधता येईल. आर्य रक्षित, आर्य कालक, राजा सातवाहन, अनार्य राजा मुरुंड, आचार्य पादलिप्त, अमात्य चाणक्य, मुनी विष्णुकुमार, रौहिणेय नामक चोर - 162
