________________ कथाबाह्य संदर्भ (10) संस्तारक प्रकीर्णकातील 73 वी गाथा, भक्तपरिज्ञा प्रकीर्णकातील गाथेप्रमाणेच आहे. 74 व्या गाथेचा आशय जवळजवळ मरणविभक्ति-गाथेशी मिळताजुळता आहे. शब्द थोडे वेगळे आहेत. म्हटले आहे की, “पूजा करण्याच्या निमित्ताने जवळ येऊन, चाणक्याच्या शत्रूने त्याचा देह जाळला. त्या जळत्या अवस्थेतही त्याने आपल्या उत्तमार्थाचा त्याग केला नाही." (11) आराधनापताका नावाच्या प्रकीर्णकात 824 व्या गाथेत हीच घटना पुढीलप्रकारे नमूद केली आहे - किं न सुओ चाणक्को सड्ढो गुढे सुबंधुणा दहो / इंगिणिमरणपवन्नो धीरो चलिओ न झाणाओ / / या गाथेतून पुढील तथ्ये सूचित होतात - 'किं न सुओ' या शब्दांमधून समाजात मौखिक परंपरेने फिरणाऱ्या आख्यायिकांचे सूचन होते. 'सड्ढ' या शब्दाने चाणक्याचे श्रावकत्व सूचित केले आहे. 'गुट्ठ' या शब्दाने हे सूचित होते की हा भयानक प्रसंग गोठ्यात घडला. गोठ्याला आग लावण्याचे काम सुबंधूने केले. चाणक्याने स्वीकारलेले मरण ‘इंगिनीमरण' नावाच्या प्रकारात मोडते. चाणक्याच्या अतुलनीय धैर्याचा गौरव ‘धीरो' या शब्दाने केला आहे. या भयंकर प्रसंगी चाणक्य ध्यानमग्न होता. त्याचा ध्यानभंग झाला नाही. एकंदरीत, प्रकीर्णकांमध्ये चाणक्याच्या मृत्यूविषयीची विधाने असली तरी चाणक्याच्या जीवनाची संपूर्ण पार्श्वभूमी प्रकीर्णकांच्या कर्त्यांना ज्ञात आहे हे स्पष्टपणे 144
