________________ कथाबाह्य संदर्भ सूचन केलेले दिसते. (3) द्वितीय भद्रबाहूंच्या पिण्डनियुक्ति या ग्रंथातील 500 व्या गाथेत म्हटले आहे की, चुन्ने अंतद्धाणे चाणक्के पायलेवणे जोगे। या गाथार्धात साधूंच्या आहाराविषयीचा एक प्रसंग अतिसंक्षिप्तपणे नोंदवून ठेवला आहे. टीकाकाराच्या मदतीशिवाय चाणक्यकथेतील त्याचा संदर्भ समजू शकत नाही. टीकाकार म्हणतो, चूर्णेनान्तर्धाने ऽ दृष्टीकरणे चाणक्यविदितौ क्षुल्लौ निदर्शनम् / मगधात पडलेल्या तीव्र दुष्काळाच्या वेळी साधूंना भिक्षा मिळेनाशी झाली. त्यावेळी दोन तरुण शिष्यांनी चूर्णप्रयोगाने अंतर्धान पावून कशा प्रकारे अन्न प्राप्त केले व ते चाणक्याने कोणत्या युक्तीने जाणून घेतले– हा सर्व वृत्तांत येथे संक्षिप्तपणे सांगितला आहे. पिण्डनियुक्तीच्या तीन भाष्यगाथांमध्ये या संक्षिप्त कथेचा थोडा विस्तार केला आहे. निशीथचूर्णीत ही कथा त्याहून अधिक विस्ताराने सांगितली आहे. पुढे चौदाव्या शतकात क्षमारत्नाने लिहिलेल्या संस्कृत अवचूरीमध्ये प्रायः निशीथचूर्णीचाच संस्कृत अनुवाद प्रस्तुत केला आहे. निशीथचूर्णीतील कथेच्या विवरणाच्या प्रसंगी यातील सर्व तपशील पुढे दिलेले आहेत. एक गोष्ट मात्र यावरून नक्की ध्यानात येते की, जेथे जेथे चाणक्याचा संबंध संक्षिप्तपणे येतो, तेथे तेथे टीकाकारांनी क्रमाक्रमाने कथांचा विस्तार करीत करीत चाणक्याला चौदा-पंधराव्या शतकापर्यंत जीवित ठेवले आहे. (4) द्वितीय भद्रबाहुकृत ओघनियुक्तीत 418 व्या गाथेत म्हटले आहे, उग्गहकाईयवज्जं छंडण ववहारु लब्भए तत्थ / 136
