________________
चाणक्याची जीवनकथा
यदाकदाचित् विषप्रयोग झाला तरी, रसायनाच्या प्रभावाने त्याची तीव्रता अतिशय होईल.
चंद्रगुप्ताची 'धारिणी' नावाची प्रिय पत्नी गर्भवती झाली. त्या गर्भाच्या योगाने तिला डोहाळे लागले. ते पूर्ण होऊ शकत नसल्याने ती, दिवसेंदिवस म्लानमुखी दिसू लागली. राजाने एकांतात राणीला विचारले, 'प्रिये ! इतक्या मोठ्या राज्याची स्वामिनी असूनही आणि सर्व काही तुझ्या स्वाधीन आहे तरी, तू अशी चंद्रकलेप्रमाणे कृश का बरे होत आहेस ?' ती म्हणाली, 'आर्यपुत्र ! मला तुमच्या बरोबर बसून, एकाच ताटात भोजन करण्याची, तीव्र इच्छा होत आहे. तुमचे भोजन मात्र, अमात्य चाणक्यांच्या देखरेखीत, एकांतात होत असते. स्पष्ट दिसते आहे की, अमात्य या सहभोजनाला कधीच अनुमती देणार नाहीत.' चंद्रगुप्त म्हणाला, 'प्रिये ! इतकी क्षुल्लक गोष्ट आहे ना ? थांब ! उद्या मी तुझ्या मनासारखे करतो. '
दुसऱ्या दिवशी त्याने चाणक्याला सहभोजनाविषयी विचारले. एकांत - भोजनाचा खरा उद्देश, चंद्रगुप्ताला सांगणे शक्यच नव्हते. मग चाणक्याने प्रचंड क्रोध आल्याचे नाटक करून, भुवई उंचावून आणि आवाज चढवून, चंद्रगुप्ताला म्हटले, 'अरे ! स्वतंत्रपणे निर्णय घेऊन, माझा आज्ञाभंग करण्याइतका शहाणा, कधीपासून झालास ? राणीसह एका थाळीत जेवण घेण्याची अनुमती, तुला कधीही मिळणार नाही.' चंद्रगुप्ताला मनातून खूप वाईट वाटले. राणीकडे बघून त्याचा जीव थोडाथोडा होत होता. दुसऱ्या दिवशी भोजनाची वेळ झाली. नेहमीप्रमाणे चाणक्याच्या देखरेखीखाली, चंद्रगुप्ताचे जेवण चालू झाले. तेवढ्यात काही विशेष निरोप घेऊन, एक हेर दालनाबाहेर आला. चाणक्य सल्लामसलत करण्यासाठी, थोडा वेळ दालनाबाहेर गेला. चंद्रगुप्ताने आधीच्या दिवशी ठरल्याप्रमाणे, राणीला त्वरेने
११६
