________________
an
२५०
श्रीकालियो व्याख्यातपूर्वम् । तदेव विशदयति-'सेइति, अप-अनन्तरम् अपारम्प-नामअस्यन्तेमपनो-रिनाश्यन्ते युदिविद्याविवेकादयो गुणा यत्र स इति, गम्यो गोमहिपादीनां करेरिति या ग्रामः (सिदिः प्रपोदरादिस्वाद ) कपिपरम्मामा हादिशून्पवसतिः, फण्टकमयतिपरिवेष्टितगृहसासम्पन्नो वा तस्मिन् । नगर न गन्छन्तीति नगाक्षाः पर्वताश च इत्र समुन्नताः प्रासादादयो यस्मित नगरम् , ('नग-पांड-पाण्डभ्योति बार्तिकेन नगन्दादः) नकरामात
छापापक्षे तु न विद्यते गोमहिपादीनामष्टादशविधः करम् राजप्रासमाना (जकात) यत्र तत् । यद्वा
" पुण्यपापक्रियाविशे, दयादानपवर्तकः ।। कलाकलापकुशलैः, सर्ववर्णः समाकुलम् ।।
भाषाभिविविधाभिश्च, युक्तं 'नगर'-मुच्यते ॥" जहाँ रहनेसे बुद्धि, विद्या, विवेक आदि गुण नष्ट हो जाते हैं उसे ग्राम कहते हैं । अथवा जहाँ गाय भैस आदिका कर (टेक्स) लिया जाता हो, अथवा पृथ्वीके अधिक भागमें कृपि होती हो, बाजार या दुकानें न हों, कॉटॉकी वाइसे घिरे हुए घर हों उस वस्तीको ग्राम (गाव) कहते हैं।
जहाँ वृक्ष तथा पर्वतकी तरह अत्यन्त उन्नत महल-हवेलियाँ हा, अथवा गो महिप आदि पर कर (जकात) न लगता हो, अथवा जिल वस्तीमें पुण्य-पाप क्रियाओंके ज्ञाता, दया-दानके प्रवर्तक, कलाआम कुशल चारों वर्ण हों, और जहाँ नाना देशकी भाषा बोलनेवाले मनुष्य रहते हों उसे नगर कहते हैं।
જ્યાં રહેવાથી બુદ્ધિ, વિદ્યા, વિવેકાદિ ગુણ નષ્ટ થઈ જાય છે તેને એમ કહે છે. અથવા જ્યાં ગાય ભેંશ આદિને કર (ટેકસ) લેવામાં આવે છે, અથવા પૃથ્વીના વધારે ભાગમાં ખેતી થાય છે, કાર અથવા દુકાને હેય નહિ, કટારા વાડથી ઘેરેલાં ઘર હાથ એ વસ્તીને ગ્રામ (ગામ) કહે છે.
જ્યાં વૃક્ષ કે પર્વત જેવી અત્યંત ઉચી મહેલ-હવેલીએ હોય, અથવા ગાય-ભેંશ આદિ પર કર (જકાત) ન લાગતે હેય, અથવા જે વસ્તીમાં પુસ્થ–પાપ ક્રિયાઓના જ્ઞાતા, દયા--દાનના પ્રવક, કળાઓમાં કુશળ ચારે વણે હાય, અને જ્યાં જુદા જુદા દેશની ભાષાઓ બોલનારા મનુષે રહેતા હોય, તેને નગર કહે છે.
