________________
६२
श्रीदशवकालिकसूत्रे न समूच्छिमनीयोत्पत्तिः, तत्परिगणने तस्यानुक्तस्वाद । पिण्डनियुक्तौ च पूतिक मंदोषभेदस्य द्रव्यपृतेरुदाहरणे अशुचिगन्धन्दम्य पुरीपगन्धार्थवलं निगदितम् ।
मानवधर्मशास्त्रेऽपि भापणकालिपमुखोद्गतविमुपांमध्यत्वमेवोक्तं नलचित्वं, यथा मनुस्मृती पञ्चमाध्याये__ " मक्षिका विमुपाया, गौरवः सूर्यरश्मयः ।
रजो भूर्वायुरमिन, स्पर्श मेध्यानि निर्दिशेत् ॥ ५॥" १३३ ।।इति । किञ्च दोरकाश्रयणमेव हिसानिदानं मत्वा हस्तेन गिरःपवादागे अन्धिदा नेनवा मुखयस्त्रिकां धारयताऽपि भापणकालिकमुखोत्पतितजलकणेपुसंमृच्छिमनी वोत्पत्तिस्थानत्वाभावोपपादनाय प्रकृतोपानानि प्रमाणान्यवश्यं शरणीकरणीयानि, करते समय भगवान्ने पसीना नहीं कहा है। पिण्डनियुक्तिमें पूतिकर्मदोपके भेद द्रव्यपूतिके उदाहरणमें 'अशुचिगन्ध' शब्दको विष्ठा-गन्ध वाले अर्थमें प्रयोग किया है।
मानवधर्मशास्त्र में भापण करते समय निकलने वाले जलकर्णाको अशुचि नहीं कहा है । मनुस्मृति पाँचवाँ अध्याय
“मक्षिका विग्रुपश्छाया, गौरश्वः सूर्यरश्मयः।
रजो भूर्वायुरग्निश्च, स्पर्शे मेध्यानि निर्दिशेत् ॥" १३३ । डोरा धारण करनेको ही हिंसाका कारण मान कर हाथसे अथवा सिरके पीछे गांठ लगा कर मुखस्त्रिका धारण करने वालोंको भी इन प्रमाणोंकी शरण लेनी चाहिए; जो यह बतानेके लिए यहाँ दिये गये ह कि भापण करते समय मुखसे निकलने वाले जलकणोंमें संमूच्छिम जीव સ્થાનેની ગણત્રી કરતી વખતે ભગવાને પસીને કહેલું નથી. પિંડનિર્યુક્તિમાં પૂતિકર્મષના ભેદ દ્રવ્યપૂતિના ઉદાહરણમાં રાધિ શબ્દને વિષ્ઠા-ગંધવાળી અર્થમાં પ્રયોગ કર્યો છે.
માનવધર્મશાસ્ત્રમાં ભાષણ કરતી વખતે નીકળતા જળકને અશુચિ કહ્યા નથી. મનુસ્મૃતિના પાંચમા અધ્યાયમાં કહ્યું છે –
मक्षिका विषुपश्छाया, गौरवः सूर्यरश्मयः।
रजो भूर्वायुरग्निश्च, स्पर्श मेध्यानि निर्दिशेत् ॥१३३॥ • દરે ધારણ કરવાને જ હિંસાનું કારણ માનીને હાથથી અથવા શિરની પાછળ ગાંઠ વાળીને મુખવસ્ત્રિકા ધારણ કરનારાઓએ પણ આ પ્રમાણેનું શરણ લેવું જોઈએ. જે એ બતાવવાને માટે અહીં આપવામાં આવ્યાં છે કે–ભાષણ કરતી વખત મુખથી નિકળતા જલકમાં સંમૂર્ણિમ જીવ ઉત્પન્ન નથી થતા, અન્યથા વ્યાખ્યાન
