________________
समये घटादि मारभ्यते, तस्मिन्नेर समये निष्पद्यते, पदानयनतत्पिपविधान चकारोपणशिवकादिविधानादिभिथिरकालेनै। तदुत्पत्तिर्भवति ॥ ४ ॥
' अस्तु दीर्घ कार्यनिर्वर्तन क्रियाका क्रियायाः प्रथमसमय एव कार्य निष्पद्यते, इति चेन, यदि क्रियायाः प्रथमसमय एर कार्य निष्पधेत, तहि तत् तोपलभ्येत, न चारम्भसमय एव घटादिरूप कार्य दृश्यते, नापि शिवकस्थास-कोश-कुर्लादिसमये दृश्यते । स्तुि दीर्घक्रियालस्यान्ते घटादिरूप कार्य दृश्यते, तस्मात् क्रियाया आरम्भकाले कार्य निष्पद्यते, इति कथन न युक्तम् , तस्य अतः "जिस समय में घट का यनना प्रारभ होता है वह उसी समय मे पन जाता है " यह कहना अनुचित है। यह चौथा पक्ष है ।।४।। __यदि कोई फिर भी ऐसा कहे कि कर्म को निर्वर्तन करने वाली क्रिया का काल भले ही अधिक हो इसमें हमे कोई आपत्ति नहीं है, परन्तु क्रिया से जो कार्य निष्पन्न-होना होता है वह उस क्रिया के प्रथम समय में ही निष्पन्न हो जाता है, सो ऐसा कहना भी ठीक नहीं है। फारण कि यदि क्रिया के प्रथम समय में ही कार्य निष्पन्न हो जाता है तो वह उस समय ही दिखना चाहिये-परन्तु ऐसा तो होना नहीं है, और न विवक्षित कार्य कोश कुशूल'शिवक स्थासक आदि समयों में प्रतीत होता है, किन्तु दीर्घक्रियाकाल के अन्त में ही निष्पन्न हुआ दिखलाई देता है। इसलिये ऐसा मानना कि क्रियाके' औरभकाल में ही घट बनकर तयार हो जाता है, यह-कथमपि-किसी तरह.भी युक्तियुक्त પ્રારંભ થાય છે એ જ સમયે તે બની જાય છે એમ કહેવું અનુચિત છે આ એ મુદ્દો છે કે ૪
જે કંઈ કરી પણ એમ કહે કે, કમને નિવર્તન કરવાવાળી ક્રિયાને કાળ ભલે અધિક હોય એમાં અમને કઈ વાંધો નથી પરંતુ ક્રિયાથી જે કાર્ય નિષ્પન થવું જોઈએ તે એ ક્રિયાના પ્રથમે સમયમાજ નિષ્પન્ન બની જાય છે તેમ કહેવું પણ ઠીક નથી કારણ કે, જે ક્રિયાના પ્રથમ સમયમાં જ કાર્ય નિષ્પન્ન થઈ જાય છે, તે તે તે સમયે જ દેખાવું જોઈએ પરંતુ એવું તે બનતું નથી અને વિવક્ષિત કાર્ય, કેશ, કોદાળી, આકાર, સ્થાસક આદિ સમામા પ્રતીત થતો નથી. પરંતુ દીર્ધ ક્રિયાકાળના અતમાં જ નિષ્પન્ન થયેલ દેખાય છે આ માટે “એવું માનીએ કે કિયાના આર ભ કાળમા જ ઘટ બનીને એ
કે તે આ કોઈ પણ રીતે માની શકાય તેવું
माया
