________________
भानचन्द्रिका टीका-क्षुल्लकाष्टान्तः
७३५ पाह-लघुरयंबालकः कथं मम पराजयं करिष्यति । ततो वालकः स्वकीयं कौपीनवस्त्रमपनीय नग्नमुद्रयानानाविधमासनं प्रदय परिव्राजिकामवदत्परिवाजिके ! एवमेव नग्नमुद्रया स्वकलाकौशलं प्रदर्शय । तदा एवं कर्तुमसमर्था परिव्राजिका स्वपराजयं मत्वा लज्जिता सती ततश्चलिता । लोकास्तस्य बालकस्य विजयं प्रोक्तवन्तः॥
। इति त्रयोदशः क्षुल्लकदृष्टान्तः ॥ १३ ॥ तुम्हारा अपराध क्षमा है, बताओ अपनी कलाओं का कौशल। बालक को देखकर परिव्राजिका कहने लगी-महाराज ! यह नन्हासा बालक कलाओं में क्या कुशलता प्रकट कर सकेगा? और कैसे मेर। पराजय कर सकेगा। इस तरह परिव्राजिका का आक्षेप सुनकर वालक ने उसी समय लंगोटी खोलकर नग्नावस्था में ही अनेक प्रकार के आसनों का प्रदर्शन करना प्रारंभ किया। जब वह अपना काम पूर्णरूप से समाप्त कर चुका तो वाद में परिव्राजिका से बोला परिब्राजि के! तुम भी इसी मुद्रा में होकर अपनी कलाकुशलता बतलाओ। बालक की इस बात से असहमत होकर वह अपनी कलाकुशलता प्रदर्शित करने में इस रूप में असमर्थ रही इसलिये बालक के समक्ष उसने अपना पराजय स्वीकार कर लिया और वहां से अनसनी होकर वह चली गई। लोगों ने बालक की खूब प्रशंसा की ॥१३॥
॥ यह तेरहवा क्षुल्लक (बालक) दृष्टान्त हुआ ॥१३॥ માફ કરીશ, તારું કળાકૌશલ બતાવ.” બાળકને જોઈને પરિવ્રાજિકા કહેવા લાગી, “આ નાનકડો બાળક કળાઓમાં શી કુશળતા પ્રગટ કરી શકવાનો છે? અને મારો પરાજય કેવી રીતે કરી શકશે? પરિત્રાજિકાને આ પ્રકારનો આક્ષેપ સાંભળીને તે બાળકે ત્યારે જ લંગોટી છેડી નાખીને નગ્નાવસ્થામાં જ અનેક પ્રકારનાં આસને બતાવવાનો પ્રારંભ કર્યો. જ્યારે તેણે પૂર્ણરૂપે પિતાનું કામ પૂરું કર્યું ત્યારે તેણે પરિત્રાજિકાને કહ્યું, “પરિત્રાજિકા ! તમે પણ મારા પ્રમા
ની મુદ્રામાં તમારું કળાકૌશલ બતાવે.” બાળકની આ વાત સાથે અસમ્મત થઈને તે પિતાનું કળાકીશલ્ય એ રીતે બતાવવાને અસમર્થ થઈ. તે કારણે બાળકની પાસે તેણે પોતાનો પરાજય સ્વીકારી લીધું અને ત્યાથી નારાજ થઈને તે ચાલી ગઈ. લેકેએ બાળકની ખૂબ પ્રશંસા કરી. ૧૩
આ તેરમું ક્ષુલ્લક (બાળક) દષ્ટાંત સમાસ છે ૧૩ છે
