Page Text
________________
भानचन्द्रिकाटीका-सम्यक्श्रुतस्य सादिसपर्यवसितत्वानाद्यपर्यवसितत्वनिरू० ५०५ एवं यावत् हकारेण । एवमेकैक केवल व्यञ्जन सयोगे इव सजातीय विजातीय व्यञ्जनद्विक संयोगेऽपि। तथा स्वरान्तर संयुक्त तत्तद्वयञ्जनसहितोऽप्यनेकान् भेदान् लभते। अपि चैकैकोऽप्युदात्तादिको भेदो वक्तुः स्वर विशेषादनेक भेदो भवति । वाच्य भेदादपि च समानवर्णश्रेणीकस्यापि शब्दस्य भेदो जायते । तथाहि-करशब्दो हस्तरूपमर्थ येन स्वभावेन वोधयति, नहि तेनैव स्वभावेन किरणरूपमर्थम् , किंतु स्वभावभेदेन । तथा-अकारोऽपि तेन तेन ककारादिना संयुज्यमानस्तं तमर्थ अठारह प्रकार का बन जाता है, इसी प्रकार "ख" में मिला हुआ तथा "ग" से लेकर "ह" तक मिला हुआ "अ" भी अठारह प्रकार का वन जाता है। जिस तरह यह "अ" केवल एक २ व्यंजनों के साथ मिलने पर अनेक प्रकार का प्रकट किया गया है उसी प्रकार जब यह सजातीय एवं विजातीय दो दो व्यजनो के साथ तथा स्वरान्तरसंयुक्त उन २ व्यंजनों के साथ मिलता है तब अनेक भेद वाला हो जाता है, यह जानना चाहिये-अधिक और क्या कहा जाय एक २ भी उदात्तादिक भेद वक्ता के स्वरों के भेद से अनेक भेदवाला बन जाया करता है। वाच्यभेद से भी समानवर्ण श्रेणी वाले शब्दमें भी भेद आ जाता है, जैसे 'कर' शब्द जिस स्वभाव से हस्तरूप अर्थ का बोधन करता है उसी स्वभाव से वह किरणरूप अर्थ का बोधन नहीं करता है, किन्तु स्वभाव भेद से ही करता है। तात्पर्य कहने का यह है कि-करशब्द का अर्थ हाथ है, किरण है, परन्तु जिस स्वभाव से 'कर' शब्द अपने हाथ रूप वाच्यार्थ का प्रतिपादन AAR AURना मनी नय छ, मेरी प्रमाणे "ख"मां भगेस तथा "ग"थी छन "ह" सुधी भोले। 'अ' ५५ २मदार
तय छे. २ शत આ “r” ફક્ત એક એક વ્યંજનની સાથે મળતા અનેક પ્રકારનો પ્રગટ કર્યો છે એજ પ્રકારે જ્યારે તે સજાતીય અને વિજાતીય બબ્બે વ્યંજનની સાથે તથા વરાન્ત સંયુક્ત તે તે વ્યંજનની સાથે મળે છે ત્યારે અનેક ભેદવાળે થઈ જાય છે, એમ સમજવું. વધારે શું કહેવું ! એક એક પણ ઉદાત્તાદિક ભેદ બોલનારના સ્વરોના ભેદથી અનેક ભેદવાળો બની જાય છે. વાસ્થભેદથી પણ સમાનવણે શ્રેણીવાળા શબ્દમાં પણ ભેદ આવી જાય છે, જેમકે “કર” શબ્દ જે સ્વભાવથી હસ્તરૂપ અર્થને બંધ કરે છે એજ સ્વભાવથી તે કિરણ રૂપ અર્થને બંધ કરતું નથી, પણ સ્વભાવ ભેદથી જ કરે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે–“કર” શબ્દનો અર્થ હાથ છે, કિરણ છે, પણ જે સ્વભાવથી “કર” શબ્દ પિતાના હાથરૂપ વાચ્યાર્થીનું પ્રતિપાદન કરે છે એજ
न०६४
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |