Page Text
________________
३०३
भानचन्द्रिकाटीका मानभेदाः । (स्त्रामोक्षसमर्थनम् )
तत्राश्रुतनिश्रितस्य स्वल्पविपयकतया पूर्व तदेव प्रस्तौति-' से किं तं ' इत्यादि। अश्रुतनिश्रितस्याभिनिवोधिकस्य किं स्वरूपमिति प्रश्नः । उत्तरमाह-'अस्सुयनिस्सियं-चउव्हिं पण्णत्तं ' इत्यादि । अश्रुतनिश्रितं चतुर्विधं प्रज्ञप्तम् । तद् यथा
औत्पत्तिकी १, वैनयिकी २, कर्मजा ३, पारिणामिकी ४ । इत्येवं चतुर्विधा बुद्धिः प्रोक्ता। औत्पत्तिकी-उत्पत्तिरेव न तु शास्त्राभ्यासकर्मपरिशीलनादिकं प्रयोजनं कारणं यस्याः सा औत्पत्तिकी।
ननु सर्वस्याः बुद्धेः कारणं क्षयोपशमस्तत् कथमुच्यते 'उत्पत्तिरेव प्रयोजनमस्याः? इति चेत् , उच्यते-क्षयोपशमः सर्वबुद्धिसाधारणस्ततो नासौं भेदेन प्रतिपत्तेः कारणं भवति । अथ च बुद्धयन्तराद् भेदेन प्रतिपत्त्यर्थं व्यपदेशान्तरं कर्तुमारब्धं, तत्र व्यपदेशान्तरनिमित्तं न किमपि विनयादिकं विद्यते, केवलमेवमेव तथोत्पत्तिरिति सैव साक्षानिर्दिष्टा । १ । ____ अश्रुतनिश्रित के विषय का विवेचन अल्प है, इसलिये सूत्रकार पहिले श्रतनिश्रित मतिज्ञान का विवेचन न करके पहिले अश्रतनिशित मतिज्ञान का ही विवेचन करते हैं से किं तं अस्सुयनिस्सियं' इत्यादि। प्रश्न-अश्रुतनिश्रित मतिज्ञान का क्या स्वरूप है ? । उत्तर-अश्रुतनिश्रित मतिज्ञान चार प्रकार का है वे उसके चार प्रकार ये हैं-औत्पत्तिकी १. वैनयिकी २, कर्मजा ३ एवं पारिणामिकी ४, ये चार वुद्धियां हैं। जो बुद्धि शास्त्राभ्यास आदि के करने से उत्पन्न नहीं होती है, किन्तु जीव को स्वतः ही उत्पन्न होती है-जिस को व्यवहार में " हाजिरजवाव" कहते हैं इसका नाम औत्पत्तिकी बुद्धि है। ___ शंका-समस्त धुद्धियों का कारण क्षयोपशम कहा गया है, तो फिर यह बात कैसे मानी जा सकती है कि इस बुद्धि का कारण अपनी उत्पत्ति ही है।
અમૃતનિશ્રિતના વિષયનું વિવેચન ટૂંકું છે. તેથી સૂત્રકાર પહેલાં કૃતનિશ્રિતનું વિવેચન ન કરતાં અશ્રુતનિશ્રિતનું જ વિવેચન કરે છે.
प्रश्न-पतनिश्रित भतिज्ञाननु शु ११३५ छ ?
उत्त२-२ श्रुतनिश्रित भतिज्ञान या२ ४१२नु छ-(१) मोत्पत्तिी , (२) वैनायी, (3) में मन (४) पारिवाभिटी, ये यार मति छे. २ मति શાસ્ત્રાભ્યાસ આદિ કરવાથી ઉત્પન્ન થતી નથી પણ આપોઆપ ઉત્પન્ન થાય છેજેને વહેવારમાં “હાજર જવાબ” કહે છે. એનું નામ ઔત્પત્તિકી મતિ છે.
શંકા–સમસ્ત મતિનું કારણ શોપશમ દર્શાવેલ છે, તે આ વાત કેવી રીતે માની શકાય કે એ મતિ સ્વતઃ ઉત્પન્ન થાય છે ?
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |