________________
मुनितोपणी टीका तत्मकारान् दर्शयितु विशेपत आह-मनसेत्यादीति नास्ति पौनरुक्त्यम् । केचित्'मनसा वा वाचा वा कायेन वे'-ति विकल्पसग्रहार्थ त्रिविधेनेत्युक्तमित्यूचिरे। न कारयामीत्यत्राऽन्येनेति शेपः पूरणीयः। न समनुनामि=नानुमन्ये । 'तस्येति तस्मात् सावधयोगादित्यर्थः । 'भते' इति भदन्तेति सम्मोपन प्राग्वदेव, पूर्वानुवृत्त्यैवार्थसिद्वौ पुनः ‘भते' इत्युक्तिः पारम्भवत् पर्यवसानमपि गुर्वामन्त्रणपूर्वकमेव कर्तव्यमिति मूचनाय । यहा पुनरुच्चारणयत्नेनाऽनुवृत्तिरेव लभ्यते, करूँ, परन्तु वे तीन प्रकार कौन-कौनसे हैं ? ऐसी जिज्ञासा होने पर विशेषरूपसे पता दिया कि "मनसा चाचा कायेन" ये तीन प्रकार हैं, इसलिए पुनरुक्ति आदि कोई दोप नहीं है।
___अथवा मन, वचन और कायके निमित्तसे होनेवाले तीन भेदों का सग्रह करने के लिए 'त्रिविधेन' पद रखा है।
व्याकरण में 'भते' शब्द अनेक प्रकार से सिद्ध होता है, इसलिए उसके अर्थ भी बहुतसे है। जैसे (१) कल्याण और सुखको देनेवाले, (२) ससार का अन्त करनेवाले, (३) जिनकी सेवा-भक्ति करने से ससारका अन्त हो जाता है वे, (४) जन्म-जरा मरणके भयका नाश करनेवाले-निर्भय, (५) भोगों को त्याग देनेवाले, (६) भय को दमन करनेवाले, (७) इन्द्रियोंका दमन करनेवाले, (८) सम्यगज्ञान, सम्यग्दर्शन, और सम्यकचारित्र से
પ્રકાર કયા કયા છે? એવી જિજ્ઞાસા થતા વિશેષરૂપે બતાવી આપ્યું કે મનસા વાવ ન એ ત્રણ પ્રકાર છે એથી કરીને પુનરૂકિત આદિ ઈદેષ થતું નથી
અથવા મન વચન અને કાયાને નિમિત્તે થનારા ત્રણ ભેદને સંગ્રહ કરવાને માટે ત્રિવિરેન શબ્દ રાખે છે
વ્યાકરણમાં મતે શબ્દ અનેક પ્રકારે સિદ્ધ થાય છે તેથી એના અર્થ ઘણા છે, જેવા કે (૧) કલ્યાણ અને સુખને આપનાર, (૨) સસારને અત કરનાર, (૩) જેની સેવાભકિત કરવાથી સસારને અતિ આવી જાય છે તે, (૪) જન્મ જરા મરણના ભયને નાશ કરનાર, (૫) ભેગેને ત્યાગ કરનાર, ભયનું દમન કરનારનિર્ભય, (૭) ઇદ્રિયનુ દમન કરનાર, (૮) સભ્યજ્ઞાન સમ્યગ્દર્શન અને સભ્યફ
१- 'तस्येति तस्मात्' अनाऽपादानस्य शेपत्वविवक्षया पष्ठी ।
