Page Text
________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ११ २० २ भापापदनिरूपणम्
રિફ जीवाजीवादिस्वरूवं चिन्तय' इत्यादि रूपा भाषा वोध्या, भगवानाह-'हंता, गोयमा !' हे गौतम ! हन्त-सत्यमेतत् , 'जा य इथिआणवणी, जा य पुमआणवणी, जा य णपुंसगआणवणी, पण्णवणीणं एसा भासा, न एसा भासा मोसा'-या च स्त्र्याज्ञापनी, या च पुमाज्ञापनी, या च नपुंसकाज्ञापनी भापा भवति सा खलु एपा प्रज्ञापनी भापा, नेपा भापा मृपा भवति, तथाहि-आज्ञापनी भाषा द्विधा-परलोकाबाधिनी, तदन्या च तत्र या स्वपरा. नुग्रहवुद्धया शठतां विनैव पारलौकिकफलसिद्धये स्वीकृतैहिकालम्बनप्रयोजनाविवक्षितकार्यप्रसाधनसामर्थ्यशालिनी विनययुक्तस्व्यादि विनेयजनविपया भवति सा परलोकायाधिनी इयमेव मुनीनां प्रज्ञापनी भापा परलोकाबाधनात्, तदन्या चेतरविपया, सा च स्वपरसंक्लेश अजीव आदि तत्त्वां का चिन्तन किया करो।' ऐसी आज्ञा देने पर, जिसे आज्ञा दी गई है, वह यदि आज्ञानुसार क्रिया न करे तो आज्ञा देने वाले की वह भाषा क्या प्रज्ञापनी अर्थात् सत्य कहलाएगी अथवा मृषा कहलाएगी ? । __ भगवान् उत्तर देते हैं-हां गौतम, जो भापा स्त्री-आज्ञापनी है, जो भाषा पुरुष-आज्ञापनी है और जो भाषा नपुंसक-आज्ञापनी है, वह भाषा प्रज्ञापनी है, वह मृषा भाषा नहीं है । आज्ञापनो भाषा दो प्रकार की होती है-परलोक वाधीनी और उससे भिन्न, जो परलोक सम्बन्धी बाधा उत्पन्न न करे । इनमें से जो भाषा स्व-पर के अनुग्रह की बुद्धि से, विना किसी शठता के, पारलौकिक फल की सिद्धि के लिए, यह लोक संबंधी आलम्बन विषयक, किसी ' विशिष्ट कार्य को सिद्ध करने के सामर्थ्य वाली, विनय युक्त स्त्री या शिष्यादि
जनों के प्रति बोली जाती है, यह भाषा परलोक वधिका नहीं होती। यही मुनिजनों की प्रज्ञापनी भाषा है, क्यों कि वह पारलौकिक बाधा उत्पन्न नहीं करती। इससे भिन्न प्रकार की जो भाषा होती है, वह स्व-पर को संक्लेश उत्पन्न करती है, अतएव मृषा है । यह भाषा मुनिवर्ग के लिए अप्रज्ञापनीहोती કર્યા કરે એવી આજ્ઞા દેવાથી, જેને આજ્ઞા અપાઈ છે તે જે અજ્ઞાનુસાર કિયા ન કરે તે આજ્ઞા દેનારાની તે ભાષા શું પ્રજ્ઞાપની અર્થાત્ સત્ય કહેવાશે અથવા મૃષા કહેવાશે ?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હા ગૌતમ ! જે ભાષા સ્ત્રી આજ્ઞાપની છે, જે ભાષા પુરૂષ આજ્ઞાપની છે અને જે ભાષા નપુંસક આજ્ઞાપની છે. તે ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે, તે મૃષા ભાષા નથી. આજ્ઞાપની ભાષા બે જાતની હોય છે–પરલોક બાધિની અને એનાથી ભિન્ન જે પરલેક સંબન્ધી બાધા ઉત્પન્ન ન કરે. તેઓમાથી જે ભાષા સ્વ–પરના અનુગ્રહની બુદ્ધિ વગર કઈ શઠતા એ પરલૌકિક ફળની સિદ્ધિને માટે, ઈહલેક સ બંધી આલ બન વિષયક, કેઈ વિશિષ્ટ કાર્યને સિદ્ધ કરવાના સામર્થ્યવાળી વિનયયુક્ત, સ્ત્રી અગર શિખ્યાદિ જનને પ્રત્યે બોલાય છે, તે ભાષા પરલેક બાધક થતી નથી. આજ મુનિજનેની પ્રજ્ઞાપની ભાષા છે, કેમકે તે પારલૌકિક બાધા ઉત્પન્ન નથી કરતી. એનાથી ભિન્ન પ્રકારની
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |