________________
जीवाभिगमसूत्रे
महद्धिको यावत् परिवसतः । एतदन्तमेकं प्रकरणम् उक्तञ्च
"जंबूदीवे लवणे धायइ कालोय पुक्खरे वरुणे ।
खीर घय खोद नंदी, अरुणवरे कुंडले रुयगे ॥१॥ छाया-जम्बूद्वीपो लवणो धातकी कालोदः पुष्करो वरुणः।
क्षीर धृत क्षोद नन्दी, अरुणवर: कुण्डलो रुचकः ॥१॥
अतः परं-शंखध्वजकलशश्रीवत्सादिशुभनामानः सर्वेऽपि द्वीपसमुद्रा विकरके इस प्रकार ले लिखा गया है
'जबूदीवे लवणे, धायइकालोय पुक्खरे वरुणे,
खीरघय खोयनंदी अरुणवरे कुंडले रुयगे ॥१॥ तात्पर्य यही है कि पहिला जस्बूद्वीप है इसको घेरे हुए लवणसमुद्र है लवण को घेरे हुए धातकी खण्ड है, धातकीखण्ड को घेरे हुए कालोद समुद्र है कालोदसमुद्र को चारों ओर से घेरे हुए पुष्करवरद्वीप है. पुष्करवरद्वीप को चारों ओर से घेरे हुए वरुणसमुद्र है वरुणसमुद्र को घेरे हुए क्षीरवरद्वीप है क्षीरवरद्वीप को घेरे हुए घृतोदधिसमुद्र है-घृतोदधि को घेरे हुए क्षोदोदकहीप है क्षोदोदकद्वीप को घेरे 'हुए नंदीश्वरद्वीप है इत्यादि रूप से रुचक तक यह कथन जानना चाहिये । 'अरुणसमुद्र से लेकर त्रि प्रत्यवतार हुआ है इन द्वीप समुद्री के बाद लोक में जो शत, ध्वज, कलश श्रीवत्स आदि शुभ नाम हैं પ્રમાણે કહેવામાં આવેલ છે. . 'जंबू. दीवे, लवणे धावइ, कालोय, पुक्खरे वरुणे० । . खीर घयखोयनंदी अरुणवरे कुंडले रुयगे ॥ १ ॥
આનું તાત્પર્ય એજ છે કે–પહેલે જંબૂઢીપ છે, તેને ઘેરીને લવણે સમુદ્ર આવેલ છે, લવણ સમુદ્રને ચારે બાજુથી ઘેરીને ધાતકીખંડ આવેલ છે. ધાતકીખંડને ચારે બાજુએ ઘેરીને કાલેદ સમુદ્ર આવેલ છે. કાલોદ સમુદ્રને ચારે બાજુથી ઘેરીને પુષ્કરવર નામને દ્વિીપ આવેલ છે, પુષ્કરવર દ્વીપને ચારે બાજુથી ઘેરીને વરૂણસમુદ્ર આવેલ છે. વરૂણસમુદ્રને ઘેરીને ક્ષીરવર દ્વીપ આવેલ છે. ક્ષીરવર દ્વીપને ઘેરીને ધૃતદધિ સમુદ્ર આવેલ છે. ઘતેદધિસમુદ્રને ઘેરીને દેદક દ્વીપ આવેલ છે. દેદક દ્વીપને ઘેરીને નંદીશ્વર દ્વીપ આવેલ છે. વિગેરે પ્રકારથી રૂચક દ્વીપ સુધી આ કથન કહી લેવું જોઈએ. અરૂણ સમુદ્રથી લઈને ત્રિપ્રત્યવતાર થયેલ છે. આ સઘળા દ્વીપ અને સમુદ્રોના પછી લેકમાં જે શંખ, વજા, કલશ, શ્રીવત્સ, વિગેરે શુભ નામો છે. એ નામેવાળા દ્વીપ
