Page Text
________________
२५८
भगवतीसूत्रे रादिभेदस्तु समान एव कथित इति अनयोः पश्यतोपयोगयोः को भेदः ? इति चेत् अत्रोच्यते-यत्र कालिकाऽत्रबोधो भवति तत्र पश्यता भवति यत्र त्रैकालिकाऽवयोधः अथ च वर्तमानकालिकश्च पि आयोधस्तत्रोपयोग इति सामान्यवि. शेषमागदेव पश्यतोपयोगयोर्भेद इति । अतएव मतिज्ञानं मत्यज्ञानं च साकार पश्यतायां न कथितम् तस्य मतिज्ञानमत्यज्ञानस्योत्पन्ना विनष्टार्थग्राहकतया वर्तमानकालविषयत्वादिति । ननु अनाकारपश्यतायां चक्षुर्दर्शनस्य परिगणनम् इतरेन्द्रियदर्शनस्य ग्रहणं कुतो न कृतमिति चेदत्रोच्यते पश्यता नाम प्रकृष्टं
शंका--जय बोध परिणाम विशेष का नाम पश्यता है। तो फिर पश्यता में और उपयोग में भेद क्या है ? क्योंकि इन दोनों में साकार अनाकार आदिरूप भेद तो कहा ही गया है ?
उत्तर-जहां त्रैकालिक अवघोष होता है वहां एश्यता होती है और जहां त्रैकालिक अवरोध और वर्तमानकालिक अवरोध भी होता है वहां उपयोग होता है। इस प्रकार सामान्य विशेष भाव की अपेक्षा से इन दोनों में अन्तर है । इसी कारण से साकार पश्यता में मतिज्ञान और मत्यज्ञान को नहीं कहा गया है। क्योंकि मतिज्ञान और मत्यज्ञान ये उत्पन्न अविनष्ट अर्थ के ग्राहक होने के कारण वर्तमान काल को विषय करने वाले होते है अनाकार पश्यता में चक्षुदर्शन को गिना गया है इतरेन्द्रियदर्शन को नहीं गिना गया है सो इसका कारण क्या है ? इसका उत्तर इस प्रकार से है-प्रकृष्ट ईक्षण का नाम
श न माघ परिणाम विशेषनु नाम पश्यता छ. तो पछी पश्यતામાં અને અને ઉપગમાં ભેદ શું છે? કેમકે તે બંનેમાં સાકાર અને અનાકાર વિગેરરૂપ ભેદે તે કહ્યા જ છે ?
ઉત્તર–જ્યાં ત્રયકાલિક (ત્રણે કાળન) અવબોધ થાય છે. ત્યાં પશ્યતા હોય છે. અને જ્યાં ત્રયકાળિક અવધ અને વર્તમાન કાલિક અવબોધ પણ હોય છે. ત્યાં ઉપગ હોય છે. આ રીતના સામાન્ય વિષેશ ભાવની અપેક્ષાએ આ બંનેમાં અંતર છે. એ જ કારણથી સાકાર પશ્યતામાં મતિજ્ઞાન અને મતિ અજ્ઞાન ને કહ્યા નથી. કેમકે મતિજ્ઞાન અને મતિ અજ્ઞાન એ બંને ઉત્પન્ન અને અવિનષ્ટ એટલે કે નાશ નહિ પામનાર એ અર્થને ગ્રહણ કરનાર લેવાથી વર્તમાન કાળને વિષય કરનારા છે. અનાકાર પશ્યતામાં ચક્ષુ દશનને ગણાવવામાં આવ્યા છે. બીજા ઈન્દ્રિય દર્શનને ગણાવવામાં આવ્યા નથી. તે એનું શું કારણ છે? તેને ઉત્તર આ પ્રમાણે છે. પ્રકૃષ્ટ ઈક્ષણ
| SR No. | 009322 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 12 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1968 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 45 MB |