________________
६४८
स्थानाङ्गो ___ चत्वारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-आत्मदमो नामैको नो परदमः. ४, ४) सू०४९॥
टीका-" चत्तारि पुरिसजाया” इत्यादि-पुरुषजातानि चत्वारि प्रज्ञ तानि तद्यथा-तथा-सेवकः सन् यथैवाऽऽज्ञाप्यते तथैव यः कर्मणि भवर्तते स तथइत्युच्यते, तादृश एकः-कश्चित् पुरुषो भवति, स्वाम्याज्ञाकारक इत्यर्थः १,
एक:-अपरः पुरुषो नोतथ:-सेवकः सन् यथाऽऽदिश्यते तथा यो न प्रव. तते स पुरुषो नोतथः कथ्यते स्वाम्याज्ञावहिर्वर्तीत्यर्थः २,
एक-कश्चित्पुरुषः सौवस्तिकः-स्वस्तीति कल्याणवाचकं शब्द भणनि यद्वाआत्मतम नो परतम १, कोई एक परतम नो आत्मतम २, इत्यादि रूप,३-४ । पुनश्च-पुरुष जात चार कहे गये हैं, जैसे-कोई एक आत्मदम नो परदम १ इत्यादि । - यहां प्रथम सूत्र के प्रथम भङ्गमें " तथा " शब्द उस सेवक पुरुष का वाचक है कि जो जैसा काम करने को कहा जाता है, वैसाही काम करता है । अर्थात्-कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो अपने स्वामीकी आज्ञाका .पालक होता है १, कोई एक ऐसा होता है जो उससे जैसा काम करनेको कहा जाता है वह वैसा काम नहीं करता है, अर्थात्-अपने स्वामीकी आज्ञाका बहिर्वर्ती होता है २, तीसरा कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो अपने स्वामीकी स्तुति करता
'मा शत पय या२ पुरुष- ५४२ ४ा छ-(१) मात्मतम । ५२तम, (२) ५२तम २ मात्भतम, (3) मात्भतम भने ५२तम, (४) ।। भामतम ना ५२तम. । ।
આ રીતે પણ ચાર પ્રકારના પુરુષે કહ્યા છે–(૧) આત્મદમ ને પરદમ, (२) ५२४म का मामहम, (3) मामहम माने ५२६८, (४) ने महम न ५२४म. । ४ ।
વિશેષાર્થ–પહેલા સૂત્રના પહેલા ભાંગામાં “ તથા” પદ એવા સેવક પુરુષને વાચક છે કે જેને જે કામ કરવાનું કહેવામાં આવે તે કામ કરે છે. એટલે કે કોઈ પુરુષ એ હોય છે કે જે પિતાના સ્વામીની આજ્ઞાનું પાલન नारे। हाय छ. . .
। (२) "नो तथा" भीon'tion तथा' ५६ मे अट ४२ छ । કોઈ પુરુષ એવો હોય છે કે જે પોતાના સ્વામીની આજ્ઞાનું પાલક હેતે નથી તેને જેવું કામ કરવાનું કહેવામાં આવે તેવું કામ કરતું નથી.
