________________
१४४
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तत्वस्य स्वरूपतो भेदो भवति 'एच' एवम्-अनेनैव प्रकारेण 'भो भो. लोकाः ! 'कसिणे लोए' कृत्स्नो लोकः- चेतनाचेतनारूपः 'विन्नू' विद्वान् ज्ञानस्वरूपः पृथिवीजलादिभूताकारतया नाना अनेकप्रकारको दृश्यते वर्तते अयं भावः-एकएवात्मा विद्वान् ज्ञानस्वरूपः पृथिव्यादिभूताकारतया अनेकरूपेण परिदृश्यमानो भवति, नचैतावता आत्मतत्वस्य कथमपि भेदो भवति, पृथिवीवद्, तथा च श्रुतिः
"एक एवहि भूतात्मा भूते. भूते व्यवस्थितः । एकथा बहुधा चैव दृश्यते जलचन्द्रवत् ॥१॥ पुरुष एवेदं सर्वम् २, एकमेवाद्वितीयम् ब्रह्म ३ । वायुयथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव
लोगो ! अचेतन चेतन रूप समस्त लोक ज्ञान रूप (आत्मा) ही है, मगर पृथ्वी जल आदि भूतों के आकार में होने से अनेक प्रकार का दिखाई दे रहा है । तात्पर्य यह है कि एक ही ज्ञान स्वरूप आत्मा पृथ्वी आदि भूतों के आकार में परिणत होने से अनेक रूपों में दिखाई दे रहा है । मगर जैसे पृथ्वी, घटादि सब में एक ही है, उसी प्रकार आत्मा भी एक ही है उसमें कोई भेद नहीं है । श्रुति मे कहा है-"एक एव हि" इत्यादि ।
एक ही भूतात्मा प्रत्येक भूत में रहा हुआ है। वह जलचन्द्र के समान एक प्रकार का होने पर भी अनेक प्रकार का दिखाई देता है,, ॥१॥
“यही सब पुरुष ही है,, ॥२॥ "एक अद्वितीय तत्त्व ही है,, ॥३॥
અચેતન રૂપ સમસ્ત લેક જ્ઞાનરૂપ (આત્મા)જ છે, પરંતુ પૃથ્વી જળ આદિ ભૂત(તત્વે.) ના આકારમાં હોવાથી અનેક પ્રકારનો દેખાય છે આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે-જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા તો એક જ છે પરંતુ તે પૃથ્વી આદિ ભૂતાના આકારમાં પરિણત થઈ જવાથી અનેક રૂપે દેખાય છે. પરંતુ જેવી રીતે ઘટાદિ સમસ્ત પદાર્થોમાં પૃથ્વી રૂપ તત્વ તે એક જ છે, એ જ પ્રમાણે આત્મા પણ એક જ છે–તેમા કોઈ ભેદ નથી કૃતિમાં કહ્યું છે કે
-" एक एव हि" त्यादि-"से , भूतात्मा प्रत्ये भूतमा रडतो छ. ते सायन्द्र (જળમા ચન્દ્રના પ્રતિબિબ) સમાન એક પ્રકારનો હોવા છતા અનેક પ્રકારનો દેખાય છે
" मे सघणा पुरुष (आत्मा) छ” ॥२॥ " मे अद्वितीय तत्व छे” ॥ ३ ॥
