Page Text
________________
आचाराङ्गसूत्रे
मिन्द्रियाणामाकाराः क्रमेण कदम्बपुष्प-ममुरधान्यातिमुक्तककुसुम-क्षुरप्र-नानाविधाकारा भवन्ति । उक्तञ्च
पुप्फ कलंबुयारं, धन्नमसराइमुत्तचन्दो य ॥
होई खुरप्प, नाणा-किई य सोइंदियाईणं ॥१॥ छाया-पुष्पं कदम्बाकारं धान्यममरातिमुक्तचन्द्रश्च ।
भवति क्षुरमा नानाकृतिश्च श्रोत्रेन्द्रियादीनाम् ॥ इति । इन्द्रो जीवस्तस्य चिह्नमिन्द्रियम् , तेनैव जीवज्ञानसम्भवात् । तच्च द्रव्यभावभेदेन द्विविधम् । द्रव्येन्द्रियं द्रव्यमयम् , तच्च निवृत्त्युपकरणभेदाद्विविधम् । निर्माणनामकर्माङ्गोपाङ्गनामकर्मभ्यां निर्वर्तितं निर्वृत्तीन्द्रियम् , तच्च वाह्याभ्यन्तरभेदाहै । इन्द्रियों का जो यह आकार प्रकट किया है वह शास्त्रकारोंने इस प्रकार बतलाया है
" पुप्फ कलंवुयारं, धन्नमसूराइमुत्तचंदो य।
होई खुरप्प, नाणाकिई य सोइंदियाईणं ॥१॥" इन्द्रिय शब्द का अर्थ यह है कि-'इन्द्र' नाम जीव का है, उसका जो चिह्न है वह इन्द्रिय है, अर्थात् जिसके द्वारा जीव पहिचाना जावे उसका नाम इन्द्रिय है। यह पांच प्रकार की है। इनमें प्रत्येक इन्द्रिय के दो-दो भेद हैं-(१) द्रव्येन्द्रिय, (२) भावेन्द्रिय। पुद्गलद्रव्यों की जो इन्द्रियाकार रचना है उसका नाम द्रव्येन्द्रिय है। यह द्रव्येन्द्रिय, निवृत्ति
और उपकरण के भेदसे दो प्रकार की है। इस द्रव्येन्द्रिय की रचना निर्माणनामकर्म और अङ्गोपाङ्ग नामकर्म के द्वारा होती है। इस निवृत्तीन्द्रिय के-बाह्यनिर्वृत्ति और आभ्यन्तर-निर्वृत्ति, इस प्रकार से दो भेद् ઈન્દ્રિયે પિતપોતાના વિષયને ગ્રહણ કરવાના બધથી વિકલ થાય છે. ઈન્દ્રિયેના જે આકારે બતાવ્યા છે તે શાસ્ત્રકારોએ આ પ્રકારે બતાવ્યા છે—
"पुप्फ फलंबुयार, धन्नमसूराइमुत्तचंदो य ।।
होई खुरप्प-नाणाकिईय सोइंदियाईणं ॥१॥" ઇન્દ્રિય શબ્દનો અર્થ એ છે કે –“ઈન્દ્ર” નામ જીવનું છે, તેનું જે ચિહ્ન છે તે ઇન્દ્રિય છે, અર્થાત્ જે દ્વારા જીવની પિછાણ થાય તેનું નામ ઈન્દ્રિય છે ते पाय मारनी . तेमा ४२४४न्द्रियन मे-2 से छे. (१) द्रव्येन्द्रिय, (२) ભાવેન્દ્રિય પુદ્ગલ દ્રવ્યની જે ઈન્દ્રિયાકાર રચના છે તેનું નામ દ્રવ્યેન્દ્રિય છે. તે દ્રન્દ્રિય, નિવૃત્તિ અને ઉપકરણના ભેદથી બે પ્રકારે છે. દ્રવ્યેન્દ્રિયની રચના મ-નામકર્મ અને અંગોપાગ-નામકર્મ દ્વારા થાય છે. આ નિર્વસ્તીન્દ્રિય, નિત્તિ અને આત્યંતર નિત્તિ, આ પ્રકારથી બે ભેદ રૂપ છે. ઉધાગુંલના
| SR No. | 009302 |
| Book Title | Acharanga Sutra Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | |
| Total Pages | 780 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_acharang |
| File Size | 52 MB |