________________
६५०
भाचारायचे
लक्षणद्वारम्-- सुखदुःखेच्छापादिकं चेतनलक्षणं प्रमकाये परिस्पटमस्ति । अस्य सचेतनत्वे विवादा नास्ति केपाश्चित् अस्य व्यक्तोझासादिलक्षणमाणयोगात् । अपरश्च
त्रसकायस्य लक्षणं शास्त्रे नवविधं पक्षप्तम् यथा-(१) अभिक्रमणम् , (२) प्रति क्रमणम् , (३) संकोचनम्, (४) प्रसारणम् , (५) स्तम्, (६) भ्रमणम् , (७) असनम् , (८) पलायनम् , (९) आगतिगतिविज्ञानम्, इति ॥
अभिक्रमण-मज्ञापकं मत्यभिमुखं मणम्, प्रतिक्रमण-प्रज्ञापकात् मतिकूलं क्रमणम् । संकोचनम् गात्रसंकोचकरणम् , प्रसारण गात्रविततकरणम् ।
लक्षणद्वारसुख, दुःख, इच्छा और द्वेष आदि चेतना के लक्षण उसकाय में स्पष्ट मालूम होते है। इस की सचेतनता में किसी को भी विवाद नहीं है। प्रकट उच्छ्वास आदि प्राण होने के कारण त्रस जीव प्राणी हैं।
शास्त्र में उसकाय का लक्षण नव प्रकार से बतलाया गया है । जस(१) अभिक्रमण (२) प्रतिक्रमण (३) संकोचन (४) प्रसारण (५) रुत (६) भ्रमण (७) त्रसन-त्रास पाना (८) पलायन-भागना और (९) गति-आगति का ज्ञान । प्रज्ञापक की अपेक्षा से सामने जाना अभिक्रमण है । प्रज्ञापक की अपेक्षा से प्रतिकूल जाना-पीछे लौटना प्रतिक्रमण है । शरीर को सिकोडना संकोचन है। शरीर को फैलाना
क्षाસુખ, દુઃખ, ઈચ્છા અને ઠેષ આદિ ચેતનાનું લક્ષણ ત્રસકાયમાં સ્પષ્ટ માલ પડે છે, તેની ચેતનતામાં કેઈને પણ વિવાદ–વાં નથી. પ્રગટ ઉસ આદિ પ્રાણ હેવાના કારણથી ત્રસ જીવ પ્રાણી છે.
શાસ્ત્રમાં ત્રસકાયના લક્ષણે અનેક પ્રકારે બતાવવામાં આવ્યાં છે. જેમકે(१) मलिम, (२) प्रतिभy, (3) संयन, (४) प्रसारण, (५) ३त, (६) भए, (७) सन-त्रास पाभवा, (८) पसायन-
सासन (6) गति-भागतिर्नु ज्ञान. प्रज्ञापन અપેક્ષાથી સામે જવું તે અભિમણ છે. પ્રજ્ઞાપકની અપેક્ષાથી પ્રતિકૂલ જવું–પાછા ફરવું તે પ્રતિકમણ છે. શરીરને સડવું તે સકેચન છે. શરીરને ફેલાવવું તે પ્રસારણ છે.
