________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. ३ . ९ अप्कायसचित्तता
अपूकायस्य लक्षणद्वारम् -
नन्दुकं सचित्तमस्तीत्यत्र किं प्रमाणम् ? उच्यते - आपः सचित्ताः, शस्त्रानुपहतत्वे सति द्रवत्वात्, हस्तिशरीरोपादानभूतकललयत् । वस्त्रवणादौ दोपवारणाय शस्त्रानुपदतत्वविशेषणोपादानम् | कलशब्दग्रहणेन सप्तदिवसमात्रवर्तिनो ग्रहणम्, ततः परमप्टमदिवसाद तदेवार्बुदाद्यवस्थामापद्यते ।
किञ्च - आपः सजीवाः, अनुपहतद्रवत्वाद, अण्डकमध्यस्थितकललवत् । किञ्च - आपो जीवशरीराणि, छेद्यत्वाव, भेद्यत्वात् दृश्यत्वात् करचरणादिसमुदायवत् ।
अष्कायका लक्षणद्वार
शंका--जल सचित्त है, इस विषय में क्या प्रमाण है ?
५१९
समाधान--जल सचित्त है, क्यों कि शस्त्र के उपघात के बिना ही वह देव (तरल) है, जैसे- हाथी के शरीर का उपादान कउल । यहाँ मूत्र आदि से व्यभिचार हटाने के लिए 'शत्र के उपघात के विना' यह विशेषण लगाया गया है । 'कलल' शब्द के ग्रहण करने से सिर्फ सात दिन का गर्भाशयस्थित शुक्रशोणित मिश्रित ravatर्थ टेना चाहिए | आठवें दिन से उकको अर्बुद आदि अवस्थाएं हो जाती हैं -अर्थात् वह गाढा होने लगता है ।
और भी - जल सजीव है, क्यों कि वह अनुपहत द्रव है, जैसे अंडे का रस ।
और भी - जल, जीव का शरीर है, क्यों कि उसका छेदन-भेदन किया जाता है और हरय है, हाथ पग आदि के समूह की तरह ।
અખાયનું લક્ષણકાર્~~ શકાજલ-પાણી ચિત્ત છે એ વિષયમાં શું પ્રમાણ છે?
સમાધાનન્જલ ચિત્ત છે. કેમકે શસ્ત્રના ઉપઘાત વિનાજ તે તરલ છે. જેવી રીતે હાથીના શરીરનું ઉપાદાન “કલલ”. અહિં મૂત્ર આદિથી વ્યભિચાર હટાવવા માટે શસ્ત્રના ઉપઘાત વિના’ એ વિશેષણ લગાડયુ છે. “કલલ.” શબ્દના ગ્રહણ કરવાથી માત્ર સાત દિવસના ગર્ભાશયમાં રહેલે શુકશેાણિત મિશ્રિત દ્રવપદાર્થ સમજવા ોઇએ. આઠમા દિવસથી તેની અનુઁ આદિ અવસ્થાએ થઇ જાય છે, અર્થાત્ તે કાણુ થવા લાગે છે.
ખીજું પણ—જલ સજીવ છે, કેમકે તે અનુપહત દ્રવ છે, જેમકે ઇંડાને રસ. ખીજું પણ જલ-દવ શરીર છે. કેમકે તેનું છેદન-ભેદન કરી શકાય છે અને हेश्य है; हाथ-यत्र माहिना समृद्ध प्रभाव.
