________________
-
-
आचारचिन्तामणि-टीका अध्यं.१ उ.१ ५.५. कर्मवादिनः नानि६ । पच जातयः५ । चतस्रो गतयः४ । द्वे खगतीर । चतसः आनु पूज्य:४ । आयूपि चत्वारि । सदशकम् १० । स्थावरदशकम्१० । उच्चैर्गोत्रम् १ ॥ नोचैर्गोत्रम्१ । सातवेदनीयम् १ । असातवेदनीयम्१ । वर्ग-गन्ध-रस-स्पर्शाख्याश्रतः प्रकृतयः४ । ७५ ॥
एताः प्रकृतयः कमपि ज्ञानादिगुणं न इन्तीत्ययातिन्य उच्यन्ते । इमाः सर्पयातिप्रकृतिभिः सह वेद्यमानाः स्वयमघातिभ्योऽपि सर्वघातिफल प्रदर्शयन्ति । देशघातिमतिभिः सह पुनर्वेद्यमानाः स्वयमघाविन्योऽपि देशवातिरस दर्शयन्ति । यथा-स्वयमचौरश्चौरैः सह पर्वमानचौर इवावभासते तद्वत् ।
छह संहनन२८, पांच जातिया३३, चार गतिया३७, दो विहायोगतिया३९, चार आनुपूर्वी४३, चार आयु४७, सदशक५७, स्थावरदशक६७, उच्चगोत्र६८, नीचगोत्र६९, सातावेदनीय७०, असातावेदनीय७१, तथा वर्ण, रस, गन्ध, और स्पर्शनामक चार प्रकृतिया७५।
ये प्रकृतिया ज्ञान आदि किसी गुणका घात नहीं करती हैं । इसी लिये ये अपाती कहलाती हैं । जब इनका सर्वघातो प्रकृतियों के साथ वेदन होता है तब ये स्वयं अपाती होते हुए भी सर्वघातो रसको प्रकट करती हैं, और देशघाती प्रकृतियों के साथ इनका बेदन हो तो स्वयं अघाती होने पर भी देशपाती रस को प्रकट करती हैं। जैसे कोई पुरुप चोर न हो किन्तु चोरों के साथ हो तो वह भी चोर जैसा ही प्रतीत होता है । यही हाल इन अघाती प्रकृतियों का है।
आति, (३८) या मनुका, (४३) थार मायु, (४७) सश, (५७) याव२६, (७) स्त्र , () नीयार, (२६) Atoनीय, (७०) मसातवहनीय, (७१) તથા વણે રસ, ગંધ, અને સ્પર્શ નામની ચાર પ્રકૃતિએ (૭૫).
આ પ્રવૃતિઓ જ્ઞાન આદિ કઈ ગુણને ઘાત કરતી નથી. એટલા માટે તેને અઘાતી પ્રકૃતિ કહે છે, પરંતુ સર્વઘાતી પ્રકૃતિએની સાથે જ્યારે તેનું વેદના થાય છે તે પોતે અઘાતી હોવા છતાંય પણ એ સર્વઘાતીનું ફળ પ્રદર્શિત કરે છે. અથવા દેશઘાતી પ્રવૃતિઓની સાથે તેનું વેદન હોય તે પોતે અઘાતી હોવા છતાં પણ દેશઘાતી રસને પ્રગટ કરે છે. જેવી રીતે કેઈ પુરુષ રન હેય પરન્તુ ચોરેની સાથે હોય તે તે પણ ચેર જે જ દેખાય છે. એ પ્રમાણે જ આ અઘાતી પ્રવૃતિઓ વિશે સમજવું.
