________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १. उ१. सु. ५. लोकवादिम०
२७७
लब्ध्या पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः सर्वे स्थावरा एव । एवं च त्रसः पविधः तेजस्काय - वायुकाय-द्वीन्द्रिय-त्रीन्द्रिय- चतुरिन्द्रिय- पञ्चेन्द्रिय- भेदात् । तेजस्कायो वायुकायश्च प्रागुक्तः ।
तत्र
द्वीन्द्रियादिषु चतुर्विधेषु सजीवेषु द्वीन्द्रियास्तावदुच्यन्ते—
(१) द्वीन्द्रियः -
C
शरीरकाष्ठादिजाः -- कृमयः फलादिजाः - नीलङ्गप्रभृतयः, गोमयादिजाः -- गन्दोलकादयः, जलजा :- शमशुक्तिशम्यूकजलौकाप्रभृतयो द्वीन्द्रियाः । गमन करना किया है, द्वीन्द्रिय आदि में ये दोनों पाई जाती हैं । स्थावरनामकर्मोदयरूप लब्धि की अपेक्षा पृथ्वी, अप्, तेज, वायु, और वनस्पति, ये सब स्थावर हैं । इस प्रकार त्रसजीव छह प्रकार के हैं - तेजस्काय, वायुकाय, हीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, और पञ्चेन्द्रिय । इन में से तेजस्काय और वायुकाय का वर्णन पहले किया जा चुका है ।
द्वीन्द्रिय आदि चार प्रकार के सजीवों में से प्रथम द्वीन्द्रिय का स्वरूप बतलाते हैं(१) द्वीन्द्रिय
शरीर और काठ आदि में उत्पन्न होने वाली कृमि, फल आदि में उत्पन्न होने वाले नीलंगु वगैरह, गोवर में उत्पन्न होने वाले गिंडोला वगैरह, जल में पैदा होने वाले शङ्ख, सीप, जांक आदि द्वीन्द्रिय जीव हैं । इन के स्पर्शन और रसना, ये दोभावे छे. स्थावरनाभम्भोध्य सम्धिनी अपेक्षा - पृथ्वी, मयू, तेल, वायु, वनस्पति, આ સર્વ સ્થાવર છે. આ પ્રમાણે ત્રસ જીવ છ પ્રકારના છે—તેજસ્કાય, વાયુકાય, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય. આમાંથી તેજસ્કાય અને વાયુકાયનુ વર્ણન પહેલાં કરવામાં આવ્યું છે.
દ્વીન્દ્રિય આદિ ચાર પ્રકારના तावे छे.
ત્રસ જીવેામાંથી દ્વીન્દ્રિય આદિનુ` સ્વરૂપ
(१) द्वीन्द्रिय
શરીર અને કાષ્ઠ આદિમાં ઉત્પન્ન થવા વાળા કૃમિ, ફળ આદિમાં ઉત્પન્ન થવા વાળા નીલગુ વગેરે. છાણમાં ઉત્પન્ન થવા વાળા ગાલા વગેરે. જલમાં ઉત્પન્ન થવા વાળા શુખ, શીપ, જળો વગેરે દ્વીન્દ્રિય જીવ છે. તેને સ્પર્શન અને
