________________
-
आचारचिन्तामणि-टीका अवतरणाकाठेन पर इत्युच्यते। अत्र परस्यापरत्वम् ; अपरस्य परत्वमिति परापरव्यतिकरार कारणं विना न संभवति, यत्र कारणं स एव कालः ।
योगपघायोगपधप्रत्ययेनापि कालव्यस्यास्तित्वं सिध्यति । 'आभ्यां युगपदधीतो दृष्टिवादः 'एभिस्तु मुनिभिरयुगपत् पठिता द्वादशाही' इति वाक्यतोऽध्ययनगतयोगपद्यायोगपद्यमतीतो कालमन्तरेणान्यनिमित्तं नोपलभ्यते, यच्च निमित्तं स कालः।
x परस्परविषयगमनं व्यतिकरः । पर और अपरका यह व्यतिकर+ कारणा के विना संभव नही है, अत एव इस व्यतिकर में जो कारण है, बस वही काल है।
योगपथ (एक साथ) और अयोगपथ (आगे-पीछे ) का जो ज्ञान होता है उस से भी कालद्रव्य का अस्तित्व सिद्ध होता है । " इन दोनों मुनियोंने ऐक साथ दृष्टिवाद का अध्ययन किया" और "इन मुनियोंने बारह मग एक साथ नहीं पंढेआंगे पीछे पड़े हैं," इस वाक्य से योगपच और अयोगपद्य का एक साथ का और आगे पीछे का-जो ज्ञान होता है उसमें काल के अस्तित्व के सिवाय और कोई कारण नहीं पाया जाता। जो कारण है वही काल है। _ + ' परस्परविषयगमनं व्यतिकर ', अर्थात् एक का विषय दूसरे में चला जाना व्यतिकर कहलाता है, जैसे--पर का अपर हो जाना और अपर का पर हो जाना।
પર અને અપરનાં એ વ્યતિકર કારણ વિના સંભવ નથી, તેથી એ વ્યતિકરમાં જે કારણ છે, બસ તેજ કાળ છે.
યોગપદ્ય-એક સાથે અને અયોગપદ્ય-આગળ-પાછળનું જે જ્ઞાન થાય છે. તેમાં પણ કાલદ્રવ્યનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થાય છે. “એ બને મુનિઓએ એક સાથે દષ્ટિવાદનું અધ્યયન કર્યું” અને “એ મુનિઓએ બાર અંગેનું એક સાથે અધ્યયન કર્યું નથી-આગળ-પાછળ અધ્યયન કર્યું છે આ વાક્યથી યૌગદ્ય અને અયોગપદ્યનું એક સાથેનું અને આગળ-પાછળનું જે જ્ઞાન થાય છે. તેમાં કાલ વિના બીજું કઈ કારણ દેખાતું નથી. જે કારણ છે તે જ કાળ છે.
+परस्परविषयगगनं व्यतिकरः" अर्थात्-सेना विषय पीतमा यस्य तय તે વ્યતિકર કહેવાય છે. જેવી રીતે-પરનું અપર થઈ જવું અને અપરનુ પર થઈ જવું. प्र. मा.-१२
