________________
૧૯૪
પ્રજ્ઞાવબોઘ-વિવેચન ભાગ-૧
વિશ્વભૂતિ મંત્રી પૅડો તેને બે સંતાન;
મોટો કમઠ કુપુત્ર ને સરળ મરુંભંતિ માન. ૫ અર્થ - તેનો રૂડો એવો વિશ્વભૂતિ મંત્રી છે. તેના બે સંતાન છે. મોટો કમઠ નામનો કુપુત્ર છે. અને બીજો મરુભૂતિ નામનો સરળ સ્વભાવી પુત્ર છે. //પાના
માથે પળિયું પેખીને મંત્રી કરે વિચારઃ
મરણ-દૂત ચેતાવતો શરણ શોઘવું સાર. ૬ અર્થ :- માથામાં પળિયું એટલે સફેદ વાળ જોઈને મંત્રી વિચાર કરવા લાગ્યો કે આ મરણ-દૂત આવીને ચેતાવે છે કે હવે મરણ નજીક છે માટે કોઈ સત્પરુષનું શરણ શોઘવું હિતાવહ છે. IIકા
સગુરુ-શરણ ગ્રહી, તજે અસારરૃપ સંસાર,
નૃપકરમાં સોંપી ગયો બન્ને નિજ કુમાર. ૭ અર્થ - મંત્રીશ્વરે સદ્ગુરુની શરણ ગ્રહણ કરી અસારભૂત સંસારનો ત્યાગ કરી, પોતાના બેય પુત્રોને રાજાના હસ્તે સુપરત કરી ગયો. શા.
મભૂતિની નીતિથી, રાજા રાજી થાય,
કમઠ મંત્રી-કુમારરૃપ, રાજ્ય વિષે પોષાય. ૮ અર્થ - મંત્રીના નાના પુત્ર મરુભૂતિના નીતિમય વર્તન વડે રાજા રાજી થાય છે. તેમજ કમઠ પણ મંત્રીનો પુત્ર હોવાથી રાજ્યમાં પોષણ પામે છે. ll
એક સમય અરવિંદ નૃપ રિપુને ર્જીતવા જાય;
મભૂતિ સાથે ગયો, કમઠ નગરપતિ થાય. ૯ અર્થ - એકવાર અરવિંદ રાજા પોતાના શત્રને જીતવા માટે ગયા ત્યારે મરુભૂતિ પણ સાથે ગયો. ત્યારે કમઠ નગરપતિ થયો. તેના હાથમાં રાજ્યનો અધિકાર આવી ગયો. લા
દેખી સ્ત્રી મરુભૂતિની કમઠ કામવશ થાય;
નારી નાના ભાઈની પુત્રી તુલ્ય ગણાય- ૧૦ અર્થ - તે વખતે પોતાના નાનાભાઈ મરુભૂતિની સ્ત્રીને જોઈને કમઠ કામવશ થયો. જ્યારે નાનાભાઈની સ્ત્રી તો પોતાની પુત્રી તુલ્ય ગણાય છે. (૧૦)
છતાં કમઠ કામાં થઈ, કરે નારી-શીલ-ભંગ;
હાહાકાર બથે થયો, ધિક્ક!વિકાર અનંગ. ૧૧ અર્થ - છતાં પણ કમઠે કામાંધ થઈ તે સ્ત્રીનું શીલભંગ કર્યું. તેથી બધે હાહાકાર થઈ ગયો. આ અનંગ એટલે કામ વિકારને સદા ધિક્કાર છે. ૧૧ાા
નૃપ નગરમાં આવતાં જાણે આ ઉત્પાત;
એકાન્ત મરુભૂતિને વાત કહી સાક્ષાત. ૧૨ અર્થ - રાજા અરવિંદ નગરમાં પાછા ફર્યા ત્યારે થયેલ આ ઉત્પાતને જાણી એકાન્તમાં મરુભૂતિને બોલાવી આ સાક્ષાત બનેલ બનાવની વાત જણાવી. ||૧૨ાા
