Page Text
________________
તેમ જ પ્રતિમાદિ થયેલાં ન હોવાથી તેના (પ્રતિમાદિના) અભાવને જોઇને એ અયોગ્યતાનું અથવા તો પ્રતિમાદિને બનાવનારા તે તે અનુભવી શિલ્પી વગેરેના વચનથી કાષ્ઠાદિની નૈૠયિકી યોગ્યતા - અયોગ્યતાનું જ્ઞાન લોકોને પણ થઇ શકે છે તોપણ કાષ્ઠાદિમાં યોગ્યતા-ભેદ-વિશેષ છે – એ તો ચોક્કસ થાય છે જ. બસ ! તાદેશયોગ્યતા જેવો જ કર્મનો અનિયત સ્વભાવ છે. એવાં કર્મ જ પુરુષાર્થથી ઉપક્રાંત (અનિયતસ્વભાવે વિપાકનો અનુભવ કરાવનાર) થાય છે.
‘કાષ્ઠ જ પ્રતિમાનું આક્ષેપક છે’ - આ વાતનો જવાબ બીજી રીતે જણાવાય છે જિજ્જ... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય એ છે કે ઉપર જણાવ્યા મુજબ કાષ્ઠ જ પ્રતિમાનું આક્ષેપક છે - એમ કહીને વસ્તુતઃ કર્મ જ પુરુષાર્થનું આક્ષેપક છે - એ સમજાવવાનું તાત્પર્ય હતું. ત્યાં કર્મ પણ પુરુષાર્થનું જે આક્ષેપક બને છે તે પોતાના અનિયત સ્વભાવને લઇને બને છે. તો એ જ રીતે પુરુષાર્થ પણ પોતાના સ્વભાવથી જ અનિયતસ્વભાવવાળા કર્મની ઉપર ઉપક્રમ લગાડે છે - એવું માનવામાં કયો દોષ છે ? અર્થાન્દ્ કોઇ દોષ નથી. કારણ કે કર્મનો ઉપક્રમ લાગવાનો સ્વભાવ હોય તો પુરુષાર્થનો ઉપક્રમ લગાડવાનો સ્વભાવ માનવો જ પડે અને પુરુષાર્થનો ઉપક્રમ લગાડવાનો સ્વભાવ હોય તો કર્મનો ઉપક્રમ લાગવાનો સ્વભાવ માનવો જ પડે. આથી દારુ-કાદ જ પુરુષાર્થનું આક્ષેપક છે - આવું જ માનીને નહિ ચાલે, ઉભયમાં એટલે કર્મ અને પુરુષાર્થમાં પરસ્પરાક્ષેપક સ્વભાવ માનવાનું યોગ્ય છે. કર્રાનો કર્મ કરવાનો અને કર્મનો કર્તાને ક૨વા દેવાનો સ્વભાવ માનવાથી જ સર્વત્ર ઇષ્ટ-કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. ભાત જ રંધાય છે, કાંકરા નહિ. રસોઇયો જ રાંધે છે, ઘટાદ નથી રાંધતા. આથી સમજી શકાશે કે કર્તા - કર્મનો - ઉભયનો ઇસિચનુકૂળ તે તે સ્વભાવ માનવાથી જ ઇષ્ટની સિદ્ધિ થાય છે. અન્યથા અન્યતરનો (બેમાંથી કોઇ એકનો જ) તેવો સ્વભાવ માનીએ અને ઉભયનો તેવો સ્વભાવ ન માનીએ તો ઇષ્ટસિદ્ધિના અયોગ(અભાવ)નો અને અતિપ્રસંગનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે માત્ર કર્મનો ઉપક્રમ્ય સ્વભાવ હોય અને પુરુષાર્થનો ન યોગશતક - એક પરિશીલન ૦૯૨ 爽爽爽
ઉપક્રામક સ્વભાવ ન હોય તો; આકાશથી જેમ કર્મ ઉપર ઉપક્રમ લાગતો નથી તેમ પુરુષાર્થથી પણ નહિ જ લાગે અને તેથી ઉપક્રમના અભાવનો પ્રસંગ આવશે. આવી જ રીતે કર્મનો ઉપક્રમ્ય સ્વભાવ ન હોય અને માત્ર પુરુષાર્થનો ઉપક્રામક સ્વભાવ હોય તો જેમ વિના પણ સ્વભાવે કર્મ ઉપર પુરુષાર્થથી ઉપક્રમ લાગે તેમ આકાશાદિને પણ પુરુષાર્થથી ઉપક્રમ લાગવા સ્વરૂપ અતિપ્રસંગનો અવસ૨-પ્રસંગ આવશે. માટે ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉભયનો તે તે સ્વભાવ માનવો જોઇએ, એ સમજી શકાય છે.
આ રીતે ઉભયજન્ય તત્ત્વ - ઇષ્ટસિદ્ધિ હોય તો સંસારનાં સુખો વગેરે કર્મથી જ મળે છે અને સંયમ વગેરે પુરુષાર્થથી જ મળે છે... ઇત્યાદિ વ્યવહાર અસંગત થશે - એવું કહેવાનું યોગ્ય નથી. કારણ કે એ વ્યવહાર કર્મ અને પુરુષાર્થની ઉત્કટતા કે મંદતાને લઇને મુખ્ય કે ગૌણસ્વરૂપે થાય છે. તે તે કાર્યમાં તે તે કર્મ કે પુરુષાર્થ પ્રધાન-ઉત્કટ હોય તો તે તે કાર્ય અનુક્રમે કર્મથી થયેલું કે પુરુષાર્થથી થયેલું કહેવાય છે. ઇત્યાદિ કર્મ અને પુરુષાર્થ અંગેની વ્યવસ્થા સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી સમજવી જોઇએ. ગ્રંથકાર પરમર્ષિએ ઉપદેશમાલાદિ ગ્રંથમાં આ વિસ્તારથી સમજાવ્યું છે, માટે આ ગ્રંથમાં આ વિષયમાં જણાવ્યું નથી. જિજ્ઞાસુઓએ ઉપદેશમાલાદિ ગ્રંથનું અધ્યયન કરવું જોઇએ. ॥૪॥
અધિકૃત ગુણમાં અરિત થયે છતે શરણાદિ(ચિકિત્સા અને મંત્ર)માં જે રીતે પ્રયત્ન કરવાનો છે, તે અંગેના વિધિને જણાવવા પચાસમી ગાથા છે—
चउसरणगमण दुक्क डगरहा सुकडाणुमोयणा चेव । एस गणो अणवरयं कायव्वो कुसलहेउत्ति ॥५०॥
શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિ ચારના શરણે જવું, દુષ્કૃતની ગર્હા અને સુકૃતની અનુમોદના - આ ત્રણનો સમુદાય કુશલહિતનું કારણ છે - એમ માનીને નિરંતર કરવો. આ પ્રમાણે પચાસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. યોગશતક - એક પરિશીલન ૦૯૩ ******
*
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |