Yogshatak Ek Parishilan

SR No.: 009160
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious
Publication Year: 2010
Total Pages: 81
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 1 MB

Page 29

શ્રી જિનેશ્વરદેવોના વચનના ઉપદેશથી જ જે અપુનબંધકાદિ મહાત્માઓને ઉચિત પ્રવૃત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે; તો તેથી શું કરવું - એ જણાવે છે
અનુષ્ઠાન વિના જ પ્રાપ્ત થાય છે, તોપણ મોટાભાગે વિધિપૂર્વક બાહ્યઅનુષ્ઠાનની આરાધના કરવાથી યોગની પ્રાપ્તિ થતી હોય છે. તેથી યોગના અધિકારી અપુનબંધકાદિ મહાત્માઓને જ આશ્રયીને યોગની પ્રાપ્તિ માટેનો વિધિ જણાવવા માટે કહે છે
एएसि पि य पायं बज्झाणायोगओ उ उचियम्मि । अणुठाणम्मि पवित्ती जायइ तहसूपरिसुद्ध त्ति ॥२३॥
गुरुणा लिंगेहिं तओ एएसि भूमिगं मुणेऊण । उवएसो दायव्वो जहोचियं ओसहाऽऽहरणा ॥२४॥
અપુનબંધકાદિ દશાને પામેલા તે તે મહાત્માઓને તેવા પ્રકારની કર્મપરિણતિને પામેલા હોવા છતાં પણ મોટાભાગે શ્રી જિનેશ્વરદેવોના પરમતારક વચનના ઉપદેશ સ્વરૂપ બાહ્ય આજ્ઞાયોગથી જ, તીવ્રભાવે પાપ ન કરવા વગેરે સ્વરૂપ ઉચિત અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની થાય છે અને ક્રમે કરી અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ થવાથી ભગવાન પ્રત્યેના બહુમાનથી દેઢતાપૂર્વકની તે પ્રવૃત્તિ સુપરિશુદ્ધ બને છે. આ પ્રમાણે ત્રેવીસમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. શબ્દશઃ અર્થ ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવના પરમતારક વચનનો ઉપદેશ સાંભળવાથી અજ્ઞાન દૂર થાય છે, જેથી ભગવાન પ્રત્યે બહુમાન વધે છે. જ્ઞાનના કારણે પરમાત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ અને તેને પામવા માટેના ઉપાયો સ્પષ્ટપણે સમજાય છે. તેથી ભગવાન પ્રત્યે બહુમાન વધે એ સહજ છે. પરિશુદ્ધ અનુષ્ઠાનનો એ એક જ હેતુ છે. જે માર્ગે જવું છે, એ માર્ગના એકમાત્ર દર્શક પ્રત્યે બહુમાન ન હોય તો માર્ગે કઇ રીતે જવાય અને ઇષ્ટ-પરમપદને કઇ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકાય - એ જ સમજાતું નથી. વર્તમાનમાં મુમુક્ષુઓની હાલત સારી નથી. ઓછા-વધતા પ્રમાણમાં એ વાત માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. શ્રીવીતરાગપરમાત્મા પ્રત્યેનું બહુમાન ખરેખર જ આપણા આત્માને પરમાત્મા બનાવવા સમર્થ છે. જેની પ્રત્યે બહુમાન છે તેની આજ્ઞા માનવામાં કોઇ તકલીફ નથી. જેની આજ્ઞા મનાતી નથી; તેમની પ્રત્યે બહુમાન નથી એમ કહેવામાં કશું ખોટું નથી. //all
તેથી લિંગો દ્વારા અપુનબંધકાદિ મહાત્માઓની ભૂમિકા-યોગ્યતાને જાણીને ઔષધના ઉદાહરણથી ઉચિતપણે ગુરુએ ઉપદેશ આપવો” – આ પ્રમાણે ચોવીસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. આશય એ છે કે – જે કારણથી પૂર્વગાથામાં જણાવ્યું છે કે ઉપદેશથી ઉચિત પ્રવૃત્તિ થાય છે તેથી ગુરુએ ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉપદેશ આપવો. શાસ્ત્રના અર્થને જે જણાવે છે તેને ગુરુ કહેવાય છે - આ પ્રમાણે ‘ગુરુ' પદનો અર્થ છે. એ અર્થ જેમાં સંગત છે, તેમણે જ ઉપદેશ આપવો જોઇએ. માત્ર નામથી જ ગુરુ હોય તેણે ઉપદેશ આપવો નહિ. ‘તીવ્રભાવે પાપ કરવું નહિ...' ઇત્યાદિ પૂર્વે જણાવેલાં લિંગો દ્વારા અપુનબંધકાદિ દશાને પામેલા મહાત્માઓની તે તે ધર્મસ્થાનને પામવાની યોગ્યતાને જાણીને ભૂમિકા મુજબ ઉચિતપણે ધર્મનો ઉપદેશ આપવો જોઇએ. ઉપદેશ આપવાની પ્રવૃત્તિ ઉચિત હોવી જોઇએ એ સૂચવવા “યથોચિત’ આ ક્રિયાવિશેષણ છે. ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ અનવસરે ન હોય અને સામા માણસને ઉપેક્ષા કરવાનું મન થાય એવી ન હોય તો તે પ્રવૃત્તિ ઉચિત છે. અનુચિત પ્રવૃત્તિ સ્વ-પરના હિતનું કારણ નહિ બને, ઉપદેશની ઉચિત પ્રવૃત્તિ ઔષધના ઉદાહરણથી સમજી શકાશે. જેમ યોગ્ય પણ આ ઔષધ રોગ, રોગી અને કાળ વગેરેની અપેક્ષાએ પ્રમાણોપેત, અમુક વાર વગેરેનો વિચાર કરી અપાય છે, અન્યથા - એવું ન કરીએ તો – એ ઔષધ પણ દોષનું કારણ બને છે; તેમ ધર્મના વિષયમાં પણ શ્રોતાની યોગ્યતા, દેશ, કાળ વગેરેની વિચારણા કરીને જ તેનો માફકસર ઉપદેશ આપવો જોઇએ. અન્યથા એ ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ બંને માટે હિતને કરનારી નહિ થાય - એ યાદ રાખવું. //૪
-
-
-
-
-
(
૪
યોગશતક - એક પરિશીલન • પર
જ
૪૩ ૪
યોગશતક - એક પરિશીલન • ૫૩
૪ 88 8 8 8