Page Text
________________
આસક્ત નથી હોતા. આ અવસ્થા પૂ. મુનિભગવંતોની કેવલીપણાને એટલે કે સ્વસ્વરૂપ જ્ઞાનાદિની રમણતાને લઇને છે – એમ અન્ય ગ્રંથકારો જણાવે છે. ઇચ્છાઓ ઉપર વિરામ મુકાય તો આત્મગુણો-જ્ઞાનાદિમાં રમવાનું શક્ય બને છે; અને તેથી ફળ પ્રત્યે સર્વથા ઉદાસીનપણું આવે છે. આ ઔદાસી ઇચ્છાઓના સર્વથા નિરોધ વિના પ્રાપ્ત થતું નથી. પૂ. મુનિભગવંતોને તે ખૂબ જ સહજતાથી પ્રાપ્ત થાય છે. મુનિભગવંતોની આવી અવસ્થા પ્રાયઃ કરીને હોય છે. કોઇ નિકાચિત કર્મ નડે અને આવી અવસ્થા ન હોય - તે બની શકે. ષષ્ટિતંત્ર, ભગવદ્ગીતા... વગેરે ગ્રંથોમાં પૂ. મુનિભગવંતોની એ અવસ્થા નીચે જણાવ્યા મુજબ જણાવી છે.
વાસી-ચંદન જેવા પૂ. મુનિભગવંતોને ત્યાય-હેયને ગ્રહણ કરવાની પ્રવૃત્તિની હાનિ થવાથી જે દાસીન્ય પ્રાપ્ત થાય છે તે તેમનો વૈરાગ્ય છે.” અહીં યાદ રાખવું જોઇએ કે સર્વત્ર સમભાવનો કે ઔદાસીન્યનો એ અર્થ નથી કે સારી અને ખરાબ બંને પ્રવૃત્તિ કરવી અથવા ન કરવી. શ્રી વીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞાના કારણે જ સારી પ્રવૃત્તિ કરવી અને ત્યાજય-ખરાબનો ત્યાગ કરવો એ જ વસ્તુતઃ ઔદાસીન્ય છે. સામાન્ય રીતે, રાગ પ્રવૃત્તિનું કારણ છે અને દ્વેષ નિવૃત્તિનું કારણ છે. ઇષ્ટ પ્રત્યે રાગ હોય છે અને અનિષ્ટ પ્રત્યે દ્વેષ હોય છે. ત્યાયનું ઉપાદાન રાગમૂલક હોય છે. એ રાગ દૂર થાય એટલે ત્યાજ્યને ગ્રહણ કરવાની પ્રવૃત્તિ દૂર થાય છે. એ વખતે દ્વેષ નથી હોતો. શ્રીવીતરાગપરમાત્માની આજ્ઞાના કારણે એ નિવૃત્તિ શક્ય છે. આથી જ અહીં ત્યાજ્યને ગ્રહણ કરવાની પ્રવૃત્તિ દૂર થવાથી ઔદાસીન્યની પ્રાપ્તિ જણાવી છે. રાગના અભાવમાં વૈરાગ્યના અસ્તિત્વનું વર્ણન સમુચિત છે. અહીં રાગના અભાવે દ્વેષનો અભાવ હોય - એ સ્પષ્ટ જ છે.
વાસી વગેરેથી ચંદનનું વૃક્ષ છેદાય છે ત્યારે ચંદનનું વૃક્ષ જેમ કોઇ પણ જાતની વિકૃતિ અવસ્થાને ધારણ કરતું નથી - આ દૃષ્ટાંતથી હે મુનિ ! ગમે તેવી પ્રતિકૂળ અવસ્થામાં પણ સદુધર્મના અતિશયપ્રભાવના કારણે જે કલ્યાણ કરી લેવાની વૃત્તિ છે તેને વાસીચંદનકલ્પતા ( શ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૪૬ આ જ
કહેવાય છે.” સામાન્ય રીતે વૃક્ષમાત્રના છેદન વખતે વૃક્ષમાત્ર સ્થિર રહે છે, વિચલિત થતું નથી. આમ છતાં અહીં જે ચંદનનું ઉપાદાન કર્યું છે; તે તેની એકાંતે નિર્વિવાદ ઉત્તમતા હોવાથી છે. પોતે સર્વથા ઉપકારી હોવા છતાં પોતાનો વિનાશ કરનારા પ્રત્યે ઉત્તમ જનો સહેજ પણ દુર્ભાવ ધારણ કરતા નથી – એ જણાવવા માટે ચંદનનું ઉપાદાન કર્યું છે. વાસીચંદનકલ્પ મુનિભગવંતોની સ્થિરતાનું કારણ જણાવતાં કહ્યું છે કે
દુ:ખોને વિશે જેના મનમાં ઉગ હોતો નથી અને સુખના વિષયમાં જેને સ્પૃહા હોતી નથી એવા લોભ, ભય તથા ક્રોધથી રહિત મુનિભગવંતને સ્થિરબુદ્ધિવાળા કહેવાય છે.” સમગ્ર સંસારની સર્વથા અસારતાને સમજનારા મુનિભગવંતોની બુદ્ધિ અત્યંત સ્થિર હોય છે. સ્વાત્મગુણની રમણતાનું એકમાત્ર કારણ જ્ઞાનની સ્થિરતા છે. પર પરિણતિની નિઃસારતાનું જ્ઞાન જ આત્માને પરપરિણતિથી દૂર-સુદૂર લઇ જાય છે, તેથી આત્માને સ્વગુણોની રમણતા પ્રાપ્ત થતી હોય છે. દુઃખનો ઉદ્દેગ; સુખોની સ્પૃહા; વિષયોની કામના (લોભ-ઇચ્છા); અપયશાદિનો ભય અને અનિષ્ટાદિ પ્રત્યેનો ક્રોધ સ્વાત્મગુણની રમણતાના એકાંતે બાધક છે. સામાયિકવંત આત્માઓમાં એનો અભાવ હોવાથી તેઓ સ્વગુણમાં સ્થિર રહે છે. આથી જ તેઓ મોક્ષ પ્રત્યે કે ભવ પ્રત્યે પણ ઉદાસીન હોય છે – એ જણાવતાં ફરમાવ્યું છે કે
“સ્વભાવથી જ શ્રીવીતરાગપરમાત્માના પરમતારક વચનના અભ્યાસથી તેવા પ્રકારની શુદ્ધિ પ્રાપ્ત થવાથી જ શુભ આશયવાળા આ મહાત્મા મોક્ષમાં કે સંસારમાં સર્વત્ર સ્પૃહા વગરના હોય છે.” આશય એ છે કે શુદ્ધસામાયિકવંત આત્માઓ સ્વભાવથી જ; શ્રીવીતરાગપરમાત્માએ ઉપદેશેલા પરમતારક વિશુદ્ધધર્મના નિરંતર અભ્યાસથી ચંદનના ગંધની જેમ વચનયોગને આત્મસાતુ બનાવે છે. તેથી ક્રમે કરી અસંગાનુષ્ઠાનને પ્રાપ્ત કરી વિશુદ્ધ પરિણામથી જ તેઓ ઉપર જણાવ્યા મુજબ મોક્ષ કે ભવ પ્રત્યે સર્વત્ર ઉદાસીન બને છે. તેઓને શ્રી પરમપદની પ્રાપ્તિ; ઉત્કટ T
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૪૭ (
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |