Page Text
________________
કાળે જો તે યોગની પ્રાપ્તિ કરાવનારાં બનવાનાં હોય તો તેના સંબંધને
યોગરૂપે માનવાનું યોગ્ય નથી. II૪
*
* *
વ્યવહારનયથી યોગસ્વરૂપે વર્ણવેલાં યોગનાં કારણોને સ્વરૂપથી વર્ણવતાં ગ્રંથકારશ્રી ફરમાવે છે કે
गुरुविणओ सुस्सूसाइया य विहिणा उ धम्मसत्थे । तह चेवाणुट्ठाणं विहि-पडिसेहेसु जहसति ॥५॥
ઉપર જણાવેલી ગાથાનો અર્થ “ગુરુવિનય; વિધિપૂર્વક ધર્મશાસ્ત્રોના વિષયમાં શુશ્રુષા વગેરે તેમ જ ધર્મશાસ્ત્ર જણાવેલા વિધિ-નિષેધમાં પ્રવૃત્તિનિવૃત્તિસ્વરૂપ, શક્તિ અનુસાર અનુષ્ઠાન (ક્રિયા)'; વ્યવહારનયથી યોગ છે - આ પ્રમાણે છે. મુમુક્ષુ આત્માઓએ મોક્ષની ઇચ્છાને સફળ બનાવવા સૌથી પહેલાં, ભવનિસ્તારક પૂ. ગુરુદેવશ્રીનો વિનય કરવો જોઇએ. સમ્યગ્નાનાદિની પ્રાપ્તિ માટે ગુરુ-વિનય વિના બીજું કોઇ અદ્ભુત સાધન નથી. યોગનો પ્રારંભ જ વસ્તુતઃ ગુરુવિનયથી થાય છે. ‘વિનય વિના વિદ્યા નહિ’ – આ વાત ખૂબ જ પ્રસિદ્ધ છે. સામાન્યથી પૂ. ગુરુભગવંતના પગ ધોવા; ત્યાર બાદ તેઓશ્રીને યોગ્ય આસન ઉપર બિરાજમાન કરવા; પીવા માટે પાણી આપવું... વગેરે સ્વરૂપ ‘ગુરુવિનય’ અનેક પ્રકારનો છે. પૂર્વકાળમાં ગુરુવિનય ઉપર ખૂબ જ ચીવટથી ધ્યાન અપાતું. રાજકુળમાં પણ જન્મેલા અને ઊછરેલા પણ ગુરુકુળમાં જઇને સર્વ પ્રકારના ગુરુવિનય કરવા દ્વારા સર્વ કલાઓનું ગ્રહણ કરતા. દુનિયાના સર્વ ક્ષેત્રમાં વિનયનું મૂલ્ય સમજી શકનારાઓને યોગમાર્ગમાં તે સમજાવવાની આવશ્યકતા નથી. ગમે તે કારણ હોય પરંતુ આ વિષયમાં આજે ખૂબ જ ઉપેક્ષા સેવાય છે. મુમુક્ષુ આત્માઓ માટે એ ખૂબ જ અહિતને કરનારી છે.
સુસ્યૂસાડ્યા અહીં ‘આર્િ' પદથી શ્રવણ, ગ્રહણ, વિજ્ઞાન, ધારણા, ઊહ, અપોહ અને તત્ત્વાભિનિવેશનું ગ્રહણ કરવાનું છે. શુશ્રુષા, શ્રવણ... યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૧૪
豪
વગેરે બુદ્ધિના આઠ ગુણો છે. યોગમાર્ગની જિજ્ઞાસા બાદ મોક્ષસાધક યોગાદિના વિષયમાં શુશ્રુષા વગેરેનો ઉદય થાય છે. જિજ્ઞાસા બનાવટી ન હોય તો તેની ઉત્તર-ક્ષણમાં શુશ્રુષા વગેરેનો પ્રાદુર્ભાવ ચોક્કસ જ થતો હોય છે. સાંભળવાની ઇચ્છા સ્વરૂપ શુશ્રુષા છે. સાંભળવાની પ્રવૃત્તિને શ્રવણ કહેવાય છે. પૂ. ગુરુભગવંતના શ્રીમુખે સૂત્ર-અર્થના ગ્રહણને ગ્રહણ કહેવાય છે. તે સૂત્ર-અર્થના બોધને વિજ્ઞાન કહેવાય છે. સૂત્ર-અર્થનું વિસ્મરણ ન થાય એ માટે કરાતી સ્વાધ્યાયાદિની પ્રવૃત્તિને ધારણા કહેવાય છે. સમજેલા અર્થની યુક્તાયુક્તતાની વિચારણાને ઊહ કહેવાય છે. વિચારણા દરમ્યાન જણાતી અયુક્તતાને દૂર કરવાની પ્રવૃત્તિને અપોહ કહેવાય છે; અને આ રીતે તત્ત્વસ્વરૂપનો નિર્ણય કર્યા પછી ‘આ આ
પ્રમાણે જ છે’ - આવી જાતના નિર્ણયને તત્ત્વાભિનિવેશ કહેવાય છે. યોગની જિજ્ઞાસા આ રીતે તત્ત્વાભિનિવેશમાં પરિણમવી જોઇએ. અન્યથા યોગની જિજ્ઞાસા, શુશ્રુષા વગેરે યોગનાં કારણ નહિ બને. અપ્રશસ્ત અવિરતિજન્ય પ્રવૃત્તિ વખતે; જિજ્ઞાસાથી આરંભી અભિનિવેશ સુધી જે ક્રમ છે - તે સ્પષ્ટપણે લગભગ બધાને પ્રતીત થાય છે, પરંતુ યોગસંબંધી એ ક્રમ લગભગ પ્રતીત થતો નથી. અભિનિવેશ ખરાબ નથી. અતત્ત્વનો અભિનિવેશ ખરાબ છે. તત્ત્વનો અભિનિવેશ તો બુદ્ધિનો ગુણ છે. અનભિનિવેશ ખરાબ નથી, અતત્ત્વનો અનભિનિવેશ તો સારો છે. તત્ત્વને સમજ્યા પછી તત્ત્વનો અભિનિવેશ ખૂબ જ ખરાબ મનાય છે. મધ્યસ્થતાના નામે યોગમાર્ગના અભિનિવેશથી દૂર રહેવાની પ્રવૃત્તિ સાધનામાં શિથિલ બનાવનારી છે.
શુશ્રૂષા વગેરે વિધિપૂર્વક જ હોવા જોઇએ. અવિધિપૂર્વકના શુશ્રુષાદિ ગુણો કરતાં તો શુશ્રુષાદિ ગુણો ન હોય તો સારા - એમ માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. રોગની ચિકિત્સા અસદ્-અયોગ્ય રીતે કરવા કરતાં ન કરીએ તે સારું - આ વાતને જેઓ સમજી શકે છે, તેઓ એ પણ સમજી શકશે કે અવિધિથી કરવા કરતાં; નહિ કરવું સારું છે. શુશ્રુષાદિ માટે સ્થાનશુદ્ધિ વગેરે વિધિ છે. જે સ્થાનમાં અથવા તો તેની આસપાસની યોગશતક - એક પરિશીલન ૭ ૧૫ ******
ને
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |