________________
રાજાએ કહ્યું, “મંત્રીશ્વર ! જો તમારી પાસે આટલું બધું સુવાસિત, કોઈ કૂવાનું પાણી છે તો શા માટે તમે તે પાણી રોજ મારે ત્યાં મોકલતા નથી ?
“રાજન ! મારી પાસે એવો કોઈ કૂવો નથી કે ટાંકું નથી. નદીનું કોઈ ઝરણું મારા ખ્યાલમાં નથી, જેનું આ પાણી હોય.” મંત્રીએ વાત કરી.
તો પછી આ પાણી આવ્યું ક્યાંથી ?' રાજાએ પૂછયું.
રાજન ! જો આપ મને અભયવચન આપો તો બધી વાત કરું.” મંત્રીએ વિનંતિ કરી. રાજાએ તે માન્ય રાખતાં મંત્રીએ ગંધાયેલા પાણીની વાત કરી. રાજા તો તે વાત માની શક્યો જ નહિ કે અતિ ગંદું અને ગંધાયેલું પાણી કેટલાક સુ-આયોજિત પ્રયત્નોથી આટલું બધું સુવાસિત અને સુંદર બની જાય ! પણ અન્ત તો તેણે તે વાતનો સ્વીકાર કરવો જ પડ્યો.
મંત્રીએ કહ્યું, “રાજન ! કોઈ પણ પદાર્થ સારો લાગે કે ખરાબ? એ આપણા મન ઉપર અવલંબે છે. સાકર તેની તે જ છે. પણ માણસને તે મીઠી લાગે છે તો ગધેડાને તે જ સાકર કડવી લાગે છે. . સંસારી જીવોને જે સ્ત્રી સુંદર જણાય છે તે જ સ્ત્રી સાધુ-સંતોને ગંદકીથી ઊભરાયેલી ગટર સમાન બદસુરત લાગે છે.
આમ, દુનિયાની દરેક વસ્તુ કોઈક અપેક્ષાએ સારી લાગે છે, તો કોઈક અપેક્ષાએ કોકને ખરાબ પણ લાગે છે. માટે જ આપના જન્મદિને ગોઠવાયેલા ભોજન સમારંભમાં મેં ભોજનને સાપેક્ષ રીતે સારું-ખરાબ બંને કહેલ.
રાજનું ! બીજી મહત્ત્વની બાબત એ છે કે દરેક જડ વસ્તુ અસલમાં પુદ્ગલદ્રવ્ય રૂપ છે. જુદી જુદી અવસ્થામાં તે પુદ્ગલ દ્રવ્ય સારું કે ખરાબ આપણને લાગે છે.
આમ, સારા કે ખરાબ જણાતા તે તે વસ્તુના ભાવો તો તે પુદ્ગલ દ્રવ્યના ક્ષણજીવી પર્યાયો છે. તે કાંઈ કાયમ ટકતાં નથી. ક્ષણમાં તદન વિપરીતપણાને પણ ધારણ કરે છે.
પાણી અસલમાં ગંદુય નથી કે સારુંય નથી. પાણી એ માત્ર પાણી (પુદ્ગલ) છે. પરન્તુ ક્યારેક તેનો ગંદો પર્યાય બને છે તો ક્યારેક પ્રયત્ન કરાતા તે જ પાણી સુવાસિત પર્યાયને ધારણ કરે છે.
આપણે જો માત્ર પર્યાયોને જ નજરમાં લાવીએ તો સારા પર્યાયને જોતાં રાગ કે રતિ થાય; ખરાબ પર્યાયને જોતાં અરતિ કે દ્વેષ થાય.
આમ પર્યાયોના દર્શને રાગ-દ્વેષ કે રતિ-અરતિના ફંદામાં ફસાઈને.
