________________
સંવરતન્ત (ભેદો, પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુમિ)
૯૩ ૩. ઉષા સમિતિ-સિદ્ધાન્તમાં કહેલી વિધિ પ્રમાણે ૪૨ દોષ રહિત આહાર ગ્રહણ કરવો તે એષણા સમિતિ મુખ્યત્વે મુનિ મહારાજને અને ગૌણતાએ યથાયોગ્ય પૌષધાદિ વ્રતદારી શ્રાવકને હોય છે.
૪. બાવાન સતિ-વસ્ત્ર-પાત્ર આદિ ઉપકરણોને જોઈ પ્રમાજી (સ્વચ્છ કરી) લેવાં, મૂકવાં તે આદાન સમિતિ. એનું બીજું નામ આદાનભંડમત્ત' નિફખેવણા સમિતિ પણ છે.
૫.૩ સમિતિ-વડીનીતિ, લઘુ-નીતિ, અશુદ્ધ આહાર, વધેલ આહારનિરૂપયોગી થયેલ ઉપકરણ ઇત્યાદિનો વિધિપૂર્વક ત્યાગ કરવો (પરઠવવું) તે ઉત્સર્ગસમિતિ. આનું બીજું નામ પરિઝાનિ સમિતિ પણ છે.
૧. મનોષિ-મનને સાવદ્ય માર્ગના વિચારમાંથી રોકવું (અને સમ્યફવિચારમાં પ્રવર્તાવવું) તે મનોગુપ્તિ ૩ પ્રકારે છે. ત્યાં મનને આર્તધ્યાન-રૌદ્રધ્યાન રૂપી દુર્ગાનમાંથી રોકવું તે મરીન નિવૃત્તિ. ધર્મધ્યાન-શુકલધ્યાનમાં પ્રવર્તાવવું તે ૨ શનપ્રવૃત્તિ, અને કેવલી ભગવંતને સર્વથા મનોયોગનો નિરોધ-અભાવ થાય તે વખતે યોનિરોધ રૂપ મનોગુપ્તિ હોય છે.
૨. વન-સાવદ્ય વચન ન બોલવું (અને નિરવદ્ય વચન બોલવું) તે વચનગુણિ, તેના બે ભેદ છે. સિર કંપન વગેરેના પણ ત્યાગપૂર્વક મૌનપણું રાખવું તે મૌનાવતસ્વિની, અને વાચનાદિ વખતે મુખે મુહપત્તિ રાખી બોલવું તે વાનિયમિની વચનગુપ્તિ જાણવી.
પ્રશ્નઃ ભાષાસમિતિ અને વચનગુપ્તિમાં શું તફાવત?
ઉત્તર: વચનગુપ્તિ સર્વથા વચનનિરોધ રૂપ, અને નિરવદ્યવચન બોલવારૂપ બે પ્રકારની છે. અને ભાષાસમિતિ તો નિરવદ્યવચન બોલવારૂપ એક જ પ્રકારની છે. (એમ નવતત્ત્વની અવચૂરમાં કહ્યું છે.)
૩. યતિ-કાયાને સાવદ્ય માર્ગમાંથી રોકી નિરવદ્ય ક્રિયામાં જોડવી તે કાયમુનિબે પ્રકારની છે. ત્યાં ઉપસર્ગાદિ પ્રસંગે પણ કાયાને ચલાયમાન ન કરવી તથા કેવલી ભગવંતે કરેલો કાયયોગનો નિરોધ તે વેષ્ટનિવૃત્તિ કાયગુપ્તિ, અને સિદ્ધાંતમાં કહેલી વિધિ પ્રમાણે ગમન-આગમન આદિ કરવું તે યથાસૂત્રછનિયમની કાયગતિ છે.
૧. પંડમત્ત એટલે પાત્ર માત્રક વગેરેને (જયણાપૂર્વક) માન=ગ્રહણ કરવાં, અને નિવવા =મૂકવાં તે.
૨. ઝાડો. ૩. પેશાબ. ૪. પાપન એટલે પરઠવવું-વિધિપૂર્વક છોડવું તે.
