________________
શ્રી નવતત્ત્વ પ્રકરણ
ગાથાર્થ:
જીવાદિ નવ પદાર્થોને જે જાણે તેને સમ્યક્ત્વ હોય, બોધ વિના પણ ભાવથી શ્રદ્ધા રાખનારને પણ સમ્યક્ત્વ હોય છે.
વિશેષાર્થ:
૧૫૪
જીવ, અજીવ, આદિ નવ તત્ત્વોનું સ્વરૂપ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ વડે સમજાય છે, અને તે સમજનાર આત્માને સત્યાસત્યનો વિવેક થાય છે, ધર્મઅધર્મ, હિત-અહિત (નવતત્ત્વનો જ્ઞાતા) જાણે છે, તેથી તેને સર્વજ્ઞભાષિત વચન જ સત્ય લાગે છે, અને તેમ થતાં નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ (યથાર્થ વસ્તુતત્ત્વની શ્રદ્ધા) પ્રગટ થાય છે. પરંતુ જો જ્ઞાનાવરણીયનો તેવો તીવ્ર ક્ષયોપશમ ન હોય અને જીવ અજીવ આદિ તત્ત્વોનું જ્ઞાન ન હોય તોપણ ‘નં નિનેન્દ્િ પત્રતં તમેવ સત્ત્વ- શ્રી જિનેશ્વરે જે કહ્યું છે તે જ સત્ય" એવા અતિ દૃઢ સંસ્કારવાળા જીવને પણ (નવતત્ત્વનું જ્ઞાન ન હોવા છતાં) સમ્યક્ત્વ અવશ્ય હોય છે.
સમ્યક્ત્વ છે કે નહિ તેનો સર્વથા નિશ્ચય પ્રાયઃ અસર્વજ્ઞ જીવ જાણી શકે નહિ, પરંતુ સમ્યક્ત્વનાં જે ૬૭ લક્ષણો કહ્યાં છે તે લક્ષણોને અનુસારે અનુમાન વડે જીવ સ્થૂલ દૃષ્ટિએ (એટલે વ્યવહારમાત્રથી) પોતાના આત્મામાં તેમજ પરમાં વ્યવહાર સમ્યક્ત્વનો સદ્ભાવ કે અભાવ અનુમાનથી વિચારી શકે અથવા જાણી શકે. સમ્યક્ત્વ એટલે શું ? सव्वाइं जिणेसर - भासियाइं वयणाइं नन्नहा हुंति । इइ बुद्धी जस्स मणे, सम्मत्तं निच्चलं तस्स ॥५२॥ સંસ્કૃત અનુવાદ सर्वाणि जिनेश्वरभाषितानि वचनानि नान्यथा भवन्ति । इति बुद्धिर्यस्य मनसि, सम्यक्त्वं निश्चलं तस्य ॥५२॥
શબ્દાર્થ
સન્નારૂં = સર્વે (વચનો) નિગેસર = જિનેશ્વરનાં
માલિયાડું = કહેલાં
વયળારૂં = વચનો
==ન
અન્નહીં = અન્યથા, અસત્ય દુતિ = હોય
જ્ઞ = એવા પ્રકારની
વૃદ્ધી = બુદ્ધિ નક્ષ = જેના
મળે = હૃદયમાં, મનમાં सम्मत्तं
= સમ્યક્ત્વ
નિષ્વતં = નિશ્ચલ, દેઢ તસ્સ = - તેને
