________________
૧૨૫
બંધતત્ત્વ નદ = જેમ
વિ= પણ પસિં = એ વસ્તુઓના
ગાપ = જાણવા માવા = સ્વભાવ છે
ત૬ = તેવી રીતે મૂળ = કર્મોના
માવા = સ્વભાવ અન્વય સહિત પદચ્છેદ पड पडिहार असि मज्ज, हड चित्त कुलाल भंडगारीणं। जह एएसिं भावा, कम्माण अवि तह भावा जाण ॥३८॥
ગાથાર્થ એ પાટો-દ્વારપાળ-ખગ-મદિરા-બેડી-ચિતારો-કુંભાર-અને ભંડારીના જેવા સ્વભાવો છે. તેવા આઠ કર્મોના પણ સ્વભાવો જાણવા. ૩૮
વિશેષાર્થ: ૧. જ્ઞાનાવરીય કર્મનો સ્વભાવ જીવનો જ્ઞાનગુણ આવરવાનો છે. અને તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ચક્ષુના પાટા સરખું છે એટલે ચક્ષુએ પાટો બાંધ્યાથી જેમ કોઈ વસ્તુ દેખી-જાણી શકાય નહિ, તેમ જ્ઞાનાવરણીય કર્મરૂપ પાટાથી જ્ઞાનરૂપ ચક્ષુ વડે કંઈ જાણી શકાય નહિ.
આ કર્મથી જીવનો અનંત જ્ઞાનગુણ અવરાય છે.
૨. નાવરણીય કર્મનો સ્વભાવ જીવના દર્શનગુણને આવરે છે. જેમ દ્વારપાળે રોકેલા મનુષ્યોને રાજા જોઈ શકતો નથી, તેમ જીવરૂપી રાજા દર્શનાવરણ કર્મના ઉદયથી પદાર્થ અને વિષયને દેખી શકતો નથી.
આ કર્મથી જીવનો અનંત દર્શનગુણ અવરાય છે.
૩. વેલની કર્મનો સ્વભાવ જીવને સુખ-દુઃખ આપવાનો છે. જેમ મધ વડે લેપાયેલી તરવારને ચાટતાં પ્રથમ મીઠાશ લાગે છે, પરંતુ, જીભ કપાવાથી પશ્ચાત્ દુઃખ ભોગવવું પડે છે, તેમ અહીં શાતાવેદનીયને અનુભવતાં પરિણામે અતિશય અશાતાવેદનીયને પણ અનુભવવી પડે છે.
આ કર્મ જીવના અવ્યાબાધ-અનંત સુખ ગુણને રોકે છે.
૪. મોદનીય નો સ્વભાવ જીવના સમ્યક્ત ગુણ તથા અનંત ચારિત્રગુણને રોકવાનો છે, એ મોહનીય કર્મ મદિરા સરખું છે. જેમ મદિરા પીવાથી જીવ બેશુદ્ધ થાય છે, હિત-અહિત જાણતો નથી, તેમ મોહનીયના ઉદયથી પણ જીવ ધર્મઅધર્મ કંઈ પણ જાણી-આદરી-પાળી શકતો નથી.
આ કર્મથી જીવન દર્શન અને અનંત ચારિત્રગુણ રોકાય છે.
