________________
| જીવાજીવ-વિભક્તિ
૪૦૭ ]
११०
ત્રસ જીવોના બે પ્રકાર છે– ગતિ ત્રસ અને લબ્ધિ ત્રસ. ત્રસ નામકર્મના ઉદયથી જે જીવો સ્વયં હલન ચલન કરી શકે છે, તેવા બેઇન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવો લબ્ધિ ત્રસ કહેવાય છે અને જે જીવોને ત્રનામ કર્મનો ઉદય ન હોવા છતાં અર્થાત્ સ્થાવરનામ કર્મના ઉદયમાં પણ અપેક્ષાએ ગતિક્રિયા પ્રત્યક્ષ જોઈ શકાય તેવા સ્થાવર જીવોને(અગ્નિકાય અને વાયુકાયને) ગતિત્રસ કહે છે. પાણીમાં પણ પ્રત્યક્ષ ગતિ દેખાય છે પરંતુ તેની ગતિ સ્વયં અને સ્વતંત્ર નથી, તે કેવળ નિચાણવાળા અને ઢાળવાળા પ્રદેશ તરફ ગતિ કરે છે; તેથી તેની ગણના ગતિત્રસમાં કરી નથી. અગ્નિકાય:
gવણ ૩ નવા ૩, સુહુના વાયરા તહાં ! १०९
पज्जत्तमपज्जत्ता, एवमेए दुहा पुणो ॥ ભાવાર્થ - અગ્નિકાયના જીવોના સૂક્ષ્મ અને બાદર એમ બે ભેદ છે તથા એ બંનેના પણ પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા એમ બે બે ભેદ થાય છે.
__ बायरा जे उ पज्जत्ता, गहा ते वियाहिया ।
इंगाले मुम्मरे अगणी, अच्चीजाला तहेव य ॥ उक्का विज्जू य बोधव्वा, णेगहा एवमायओ ।
एगविहमणाणत्ता, सुहुमा ते वियाहिया ॥ શબ્દાર્થ –ને જે તે = તે કાદ = અનેક પ્રકારના શારે = અંગાર, ધુમાડા રહિત અગ્નિ, સળ ગતા કોલસા મુસ્કુરે = રાખ સહિતના અગ્નિકણ, ચિનગારી, તણખો મળી = અગ્નિ અવી = મૂલથી સંલગ્ન અગ્નિશિખા ગાલા = જ્વાળા, મૂળથી છૂટેલી અગ્નિ શિખા ૩ = ઉલ્કાપાતની અગ્નિ, તારો ખરતા સમયની અગ્નિ વિષ્ન = વિધુતની અગ્નિ, વિજળી પવાયો = આ પ્રકારે અગ્નિના છ = અનેક ભેદ વોન્ગ = જાણવા જોઈએ સુહુન = સૂક્ષ્મ જીવ પાત્તા = નાના ભેદ રહિત વિ૬ = એક પ્રકારના વિવાદિયા = કહ્યા છે. ભાવાર્થ – બાદર પર્યાપ્ત અગ્નિના અનેક પ્રકાર છે. જેમ કે અંગારા, મુર્મુર-ચિનગારી, અગ્નિ, મૂળ સહિત અગ્નિશિખા, જ્વાલા-મૂળ રહિત અગ્નિ શિખા,
તારો ખરતા સમયની અગ્નિ, વિજળી ચમકવાની અગ્નિ, આ પ્રકારે બાદર અગ્નિના અનેક ભેદ જાણવા જોઈએ. સૂક્ષ્મ અગ્નિકાયના જીવો ભેદોથી રહિત કેવળ એક જ પ્રકારના હોય છે. / ૧૧૦–૧૧૧ II ० सुहुमा सव्वलोगम्मि, लोगदेसे य बायरा ।
इत्तो कालविभागं तु, तेसिं वुच्छं चउव्विहं ॥ ભાવાર્થ- સૂક્ષ્મ અગ્નિકાયના જીવો સમગ્ર લોકમાં વ્યાપ્ત છે અને બાદર અગ્નિકાયના જીવો લોકના એક દેશમાં છે. હવે અગ્નિકાયના જીવોના ચાર પ્રકારના કાળવિભાગ(સ્થિતિ)નું વર્ણન કરીશ.
સંત પપ્પા, માવલિયા વિયા
व्च साइया, सपज्जवसिया वि य ॥
૧૩
