________________
ત્રીજું પદ : બહુવક્તવ્યતા [અપબહુત્વ]
અપેક્ષાએ અસંખ્યાતગુણા છે. આ જ રીતે પાંચ વર્ણ, બે ગંધ, પાંચ રસ અને શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ તે ચાર મૂળ સ્પર્શનું અલ્પબહુત્વ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ, પ્રદેશની અપેક્ષાએ અને દ્રવ્ય પ્રદેશની અપેક્ષાએ થાય છે.
કર્કશ, મૃ, લઘુ અને ગુરુ સ્પર્શનું અપબહુત્વ- આ ચાર સ્પર્શ સાંયોગિક સ્પર્શ છે. તે અનંત પ્રદેશી બાદર સ્કંધમાં જ હોય છે. તેનું અલ્પબહુત્વ આ પ્રમાણે થાય છે—
કર્કશ પુદ્ગલોનું દ્રવ્યાપેક્ષયા અલ્પબહુત્વ– (૧) સર્વથી થોડા એક ગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો છે. (ર) તેનાથી સંખ્યાતગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો સંખ્યાતગુણા છે. (૩) તેનાથી અસંખ્યાત ગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો અસંખ્યાતગુણા છે. (૪) તેનાથી અનંતગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા અનંતગુણા છે.
કર્કશ પુદ્દગલોનું પ્રદેશાર્પશયા અલ્પબહુત્વ :– (૧) સર્વથી ચોડા એકગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો અપ્રદેશની અપેક્ષાએ છે. (૨) તેનાથી સંખ્યાત ગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો સંખ્યાતગુણા છે. (૩) તેનાથી અસંખ્યાતગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો અસંખ્યાતગુણા છે. (૪) તેનાથી અનંતગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો અનંતગુણા છે. આ જ રીતે દ્રવ્ય-પ્રદેશની સંયુક્ત અપેક્ષાએ અલ્પબદ્ધૃત્વ થાય છે. કર્કશની જેમ મૃદુ, લઘુ અને ગુરુ સ્પર્શોનું પણ અલ્પબહુત્વ થાય છે.
દ્રવ્ય અને ભાવ(વર્ણાદિ)ની અપેક્ષાએ પુદ્દગલ દ્રવ્યનું અલ્પત્વ ઃ
ક્રમ
પુદ્દગલ દ્રવ્ય
૧ અનંતપ્રદેશી ધ અનંતગુણ કાળા પુ
૨ પરમાણુ પુદ્ગલ
એક ગુણ કાળા પુ ૩. સંખ્યાત પ્રદેશીબંધ સંખ્યાતા કાળાપુ
અસ પ્રદેશી ધ અસં॰ ગુણ કાળા પુ
૪
અનંતગુણા
સંખ્યાતગુણા
અસંખ્યાતણા
નોંધ : અસં = અસંખ્યાત, પુ = પુદ્ગલ.
–
ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ(કર્કશાદિ સ્પર્શ)ની અપેક્ષાએ પુદ્ગલનું અપબહુત્વ ઃ
ક્રમ
પુદ્ગલ દ્રવ્ય
પ્રદેશથી પ્રમાણ
દ્રવ્યથી પ્રમાણ
સબંધી વોડા
૧
વચ્ચેથી પ્રમાણ
સર્વથી છોડા
૨
પ્રદેશથી પ્રમાણ દ્રવ્ય-પ્રદેશથી પ્રમાણ સર્વથી ધો
એક પ્રદેશાવગઢ પુદ્ગલ, એક સમય સ્થિતિક પુદ્ગલ,
એક ગુણ કર્કશ પુદ્ગલ
સંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પુદ્ગલ, | સંખ્યાતગુણા
સંખ્યાત સમય સ્થિતિક પુદ્ગલ, સંખ્યાતગુણ કર્કશ પુદ્ગલ
ત
૧ દ્રવ્યથી સર્વથી થોડા
૨ પ્રદેશથી અનંતગુણા
૩ દ્રવ્ય-અપ્રદેશથી
સાર્વથી ઘોડા
સંખ્યાતગુણા
અનંતગુણા
અનંતગુણા
સંખ્યાતણા
સંખ્યાતા
૪ દ્રવ્યથી સંખ્યાતગુણા પ પ્રદેશથી સંખ્યાતગુણા વિકલ્પો છે અસંખ્યાતગુણા દ્રવ્યથી અસંખ્યાતગુણા અસંખ્યાતા ૭ પ્રદેશથી અસંખ્યાતગુણા વિકલ્પો છે
દ્રવ્ય-પ્રદેશથી
પ્રમાણ
૧. દ્રવ્ય-પ્રદેશથી સર્વથી થોડા
કારણ
સ્વભાવથી
સ્વભાવથી
કારણ
સ્વભાવવી
૨. દ્રવ્યથી સંખ્યાતગુણા | સંખ્યાત ૩. પ્રદેશથી સંખ્યાતગુણા | વિકલ્પો
છે.
