________________
જે ધાતુને બે કર્મ હોય છે, તે ધાતુ દ્વિકર્મક કહેવાય છે. જેને ઉદેશીને ક્રિયા કરવામાં આવે, તે મુખ્ય કર્મ અને મુખ્ય કર્મની ખાતરજે બીજા ઉપર પણ ક્રિયાની અસર પહોંચે, તે ગૌણકર્મ. વાવ નૃ થ યાવને યાચકો રાજા પાસે ધન માગે છે. નોપોન ગ્રામં નથતિ ગોવાળ બકરીને ગામ તરફ લઈ જાય છે. ઘન અને મન મુખ્ય કર્મ છે, ગૃપ અને ગ્રામ ગૌણકર્મ છે. (4) અર્થ બદલાય છે ત્યારે કોઈ વખત સકર્મક ધાતુ અકર્મક થાય છે અને અકર્મક ધાતુ સકર્મક થાય છે, લિવરો મા વતિ નોકર ભાર વહન કરે છે. નવી વતિ નદી વહે છે, देवदत्तस्य सुखं भवति । देवदत्तः सुखमनुभवति । (ગ) કર્મ મૂકવામાં ન આવ્યું હોય ત્યારે સકર્મક ધાતુ અકર્મક થાય છે. ચૈત્ર નં પતિના દૈત્ર:પતિા . ધાતુ સકર્મક હોય તો કર્મણિ પ્રયોગ થાય છે અને અકર્મક હોય તો ભાવે પ્રયોગ થાય છે. કર્મણિ પ્રયોગમાં કે ભાવે પ્રયોગમાં ધાતુને આત્મને પદપ્રત્યયો લાગે છે. વાસ્તે – ક્ષમ + તે - કર્મણિ પ્રયોગમાં કે ભાવે પ્રયોગમાં ધાતુને આત્મપદ પ્રત્યયો લાગતાં ય પ્રત્યય લગાડવામાં આવે છે. વાત્ય + = વાતે મ+ય + 2 = મુખ્યત્વે કર્મણિ પ્રયોગમાં કે ભાવે પ્રયોગમાં પ્રત્યય લાગતાં દશમાં ગણનો પોતાનો પ્રત્યય લોપાય છે પરંતુ ધાતુમાં થયેલ ગુણ
કે વૃદ્ધિ કાયમ રહે છે. ચોર્યતે તા ૮ કર્તાને તૃતીયા વિભક્તિ થાય છે.
बालेन मोदकः खाद्यते । समुद्रेण क्षुभ्यते ।
60
