Page Text
________________
એકાંતે જ્ઞાન આત્મા છે એવું માનવાથી તેણે : દેખવાનું કાર્ય જીવ કરે છે. જ્ઞાનને ગુણરૂપે દર્શાવે. આત્મા માન્યો પરંતુ જ્ઞાનને ગુણરૂપે ન માન્યો. તેને જાણવાના સાધનરૂપે દર્શાવે. જીવ જ્ઞાન વડે ગુણને ન માનવાથી જ્ઞાન ગુણનો અભાવ થયો. ' જાણે છે એમ કહે પરંતુ તે જાણવાનું કાર્ય જ્ઞાન જ્ઞાન ગુણને અહીં ચૈતન્યરૂપ માન્યો છે. તેથી - ગુણનું છે એવું માનતો નથી. વિશેષણના વળી કાર્ય આત્મામાં જ્ઞાનનો અભાવ માનવાથી આત્માને ; હોય? એવી દલીલ કરે છે. ગુણો પદાર્થની રચનાનુ અચેતનપણાનો પ્રસંગ આવે અથવા કોઈ દ્રવ્ય તેના : એક અગત્યનું અંગ છે. અંતરંગ બંધારણનો એક વિશેષ (અસાધારણ) ગુણ વિનાનું ન હોય. તેથી : ભાગ છે. એ વાત એના ખ્યાલમાં આવતી નથી. જો જ્ઞાનરૂપી અસાધારણ ગુણ ન માનવામાં આવે . સમજવા માટે દૃષ્ટાંત લઈએ. દૃષ્ટાંત તો સંયોગી તો દ્રવ્ય જ સાબિત ન થાય અર્થાત્ આત્માનો અભાવ : પદાર્થનો લેવો પડશે. ઘડિયાળ, મોટર અને જમ્બો થાય.
- વિમાનમાં કેટલા સ્પેરપાર્ટસ હશે તેનો વિચાર કરો. એકાંતે આત્માને જ્ઞાન માનવાથી તેણે ગુણને :
: પછી એ વિચારો કે તેમાં કેટલા પાર્ટસ નકામા હશે. માન્ય કર્યા અને દ્રવ્યને ન માન્યું. તેથી દ્રવ્યના આશ્રય
: ત્યાં તુરત જ જવાબ મળશે કે જેનું કોઈ કાર્ય જ ન
: હોય એવા એકપણ સ્પેરપાર્ટસ હોય નહીં. અર્થાત્ વિના ગુણ ટકે નહી માટે જ્ઞાનનો પણ અભાવ થાય.
: તે દરેકને પોતાનું ચોક્કસ કાર્ય અવશ્ય હોય છે. અથવા આત્માને દર્શન-ગુણ વગેરે સાથેનો સંબંધ ન રહેતા. એક જ્ઞાન ગુણ અલગ જ સત્તા ભોગવે
જીવના અનંત ગુણો છે. દરેક ગુણ નિર્ગુણ છે અર્થાત્
• એવા સ્વભાવવાળો બીજો કોઈ ગુણ એ દ્રવ્યમાં હોય છે એવો પ્રસંગ આવે અર્થાત્ અન્ય ગુણો પણ
કે નહીં તેથી સહજપણે ખ્યાલ આવશે કે દ્રવ્યમાં (એક સાબિત ન થાય. માટે દ્રવ્ય અને ગુણનું કથંચિત :
* : પ્રદેશી પુગલ પરમાણુમાં પણ) જે અનંત ગુણો એકપણું અને કથંચિત્ જુદાપણુ લક્ષમાં લેવું.
- : છે તે બધાને પદાર્થમાં સ્થાન છે અને તે દરેકનું ' હવે દ્રવ્ય અને ગુણ બન્નેને માનનારા પણ : એક ચોક્કસ નિશ્ચિત કાર્ય અવશ્ય છે. કેવા પ્રકારની ભૂલ કરે છે તેનો વિચાર કરીએ. આપણું જ્ઞાન ગુણ ભેદને તથા તેના પરિણામને : વિશ્વ સમય છે. શૂન્યને વિશ્વમાં સ્થાન નથી. જાણી શકે છે. મનના સંગે ગુણોનો સમન્વય કરીને - સત્ અનેકાંતસ્વરૂપ છે. એકાંતને કયાંય સ્થાન નથી. આપણે દ્રવ્યને પણ જાણીએ છીએ. દ્રવ્યની હા આવે : સત એ વસ્તુનો સ્વભાવ છે. છે છતાં તે ગુણોના સમુદાયરૂપે જ તેની હા આવે
ટકીને બદલવું એ વસ્તુનો સ્વભાવ છે. છે. જેમ ગુણની સત્તા છે એ જ રીતે દ્રવ્યને પણ સત્તા છે. ગુણને તેના પરિણામ છે એમ દ્રવ્યને પણ
દ્રવ્ય અને ગુણ બન્ને સ્વભાવો છે અને બન્નેને પોતાના તેના પરિણામ છે એવી હા નથી આવતી. તેને માટે દ્રવ્ય એ સમૂહવાચક નામ છે અને અનંતગુણોનું : દ્રવ્ય અને ગુણ મહાસત્તા અને અવાંતર સત્તારૂપ કાર્ય તે જ તેને દ્રવ્યનું કાર્ય દેખાય છે.
બીજા પક્ષે જે પોતાની એક જીવ દ્રવ્યરૂપે : એક અને અનેક એ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. સ્થાપના કરે છે તે સ્વભાવ અને કાર્ય બધું જીવમાં : દ્રવ્યએ અનંત ગુણાત્મક છે. ગુણોના એકત્વરૂપ છે. જ અર્પે છે. તે ગુણભેદની હા પાડે છે પરંતુ તે ગુણોને ' મહાસત્તારૂપ છે. જીવના વિશેષણરૂપે જ સ્થાન આપે છે. જાણવા : ગુણો એ દ્રવ્યમાં તેની અવાંતર સત્તારૂપે રહેલા છે. પ્રવચનસાર - પીયૂષ
: કાર્યો છે.
| SR No. | 008328 |
| Book Title | Pravachansara Piyush Part 1 |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya, Amrutchandracharya |
| Author | Himmatlal Jethalal Shah |
| Publisher | Grand Rapid America Mumukshu Mandal America |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 172 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Discourse, Philosophy, & Religion |
| File Size | 1 MB |