________________
મુનિ દશા
સવિકલ્પ દશામાં – દેહલક્ષી પ્રવૃત્તિ અત્યંત ક્ષીણ રાગની પ્રવૃત્તિમાં પણ કષાય શક્તિ ઘણી અલ્પ.
વૈરાગ્યની તીવ્ર ભૂમિકા - વિષયોમાં પ્રવૃત્તિ નહીંવત્ શરીરમાં ભુખ-તરસ લાગે તેના પ્રત્યે તથા શરીરના રોગ વગેરે અત્યંત ઉપેક્ષા ભાવ.
અરિહંત દશા
> જીવ – મોહ રાગ દ્વેષના અભાવથી પ્રગટેલી વીતરાગતા વાર ઘાતિકર્મોના અભાવથી થયેલી પરમાત્મ દશા - અતીન્દ્રિયતા.
ગાથા - ૨૧
પ્રત્યક્ષ છે સૌ દ્રવ્યપર્યય જ્ઞાન-પરિણમનારને; જાણે નહીં તે તેમને અવગ્રહ-ઈહાદિ ક્રિયા વડે. ૨૧. ખરેખર જ્ઞાનરૂપે(કેવળજ્ઞાનરૂપે) પરિણમતા કેવળી ભગવાનને સર્વ દ્રવ્ય-પર્યાયો પ્રત્યક્ષ છે; તે તેમને અવગ્રહ આદિ ક્રિયાઓથી નથી
:
:
જાણતા.
> અઘાતિ કર્મો - વિદ્યમાન સંયોગો વિદ્યમાન - સંયોગી ભાવનો અભાવ.
શાતા વેદનીય કર્મોદય
> અશાતા વેદનીય કર્મોદય +++
> ઈન્દ્રિય સુખ-દુઃખનો અભાવ. ±
> અનંત સુખની પ્રગટતા
શરી૨ - ૫૨મ ઔદારિક તેથી દુ:ખનું જરાપણ જાત્યાંત૨૫શું કારણ નથી. ભૂખ-તરસ-રોગ વગેરે બધાનો અભાવ
આપણે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે જાણીએ છીએ ત્યારે શેય પદાર્થો ઈન્દ્રિયની પ્રત્યક્ષ છે. ‘“મેં રામજીભાઈને પ્રત્યક્ષ જોયા છે.’’ વગેરે. અહીં અક્ષનો અર્થ આત્મા ક૨વાનો છે. ખરેખર તો જ્ઞાનની પર્યાય પોતાના સ્વભાવ સન્મુખ થઈને આત્માનો અનુભવ કરે છે. અનુભૂતિ પહેલાં મનનું અવલંબન છે ત્યાં સુધી આત્મા પરોક્ષ છે. જયારે મનનું અવલંબન પણ અંશે છૂટી જાય છે ત્યારે અનુભૂતિ થાય છે. તેને વેદન પ્રત્યક્ષ કહે છે. તે અનુભૂતિ પણ કેવળજ્ઞાનની અપેક્ષાએ પરોક્ષ જ છે. અહીં તો પ૨માત્માના જ્ઞાનને જ જ્ઞાન માન્ય કર્યું છે. તે જ્ઞાન જ પ્રત્યક્ષ છે. તેની અપેક્ષાએ અન્ય ચાર સમ્યજ્ઞાનો પણ પરોક્ષ જ છે. મતિ-શ્રુતજ્ઞાનો પરોક્ષ જ છે પરંતુ શ્રુતજ્ઞાનને
કેવળજ્ઞાન એ યુગપદ જ્ઞાન છે. પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન છે. જ્ઞાયિકજ્ઞાન છે. મતિ-શ્રુતજ્ઞાન ક્રમપૂર્વક જાણે છે. તે પરોક્ષ જ્ઞાન છે. તે ક્ષાયોપશમિકજ્ઞાન છે. ૧૯ મી ગાથામાં જ્ઞાનને ઈન્દ્રિયોનું અવલંબન નથી. કેવળજ્ઞાની ઈન્દ્રિયના અવલંબનને ઓળંગી ગયા
છે એ રીતે રજૂઆત હતી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન અવરાયેલું સ્વાનુભૂતિ સમયે ભાવદ્યુત પ્રમાણ માનવામાં આવ્યું
છે.
હોવાથી એવી રજૂઆત હતી. આ ગાથામાં પ્રત્યક્ષતાની મુખ્યતા છે.
પ્રત્યક્ષ = પ્રતિ + અક્ષ. અક્ષ = ઈન્દ્રિય, અક્ષ = આત્મા. પ્રવચનસાર - પીયૂષ
પ્રત્યક્ષ શબ્દનો ભાવ ખ્યાલમાં લઈએ ત્યારે અજ્ઞાનીનું જ્ઞાન ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ છે. બાહ્ય વિષયોનો ઈન્દ્રિય સાથે સંબંધ થાય ત્યારે જ જાણપણું થાય
૪૫
