Page Text
________________
તે પુરુષ સંસાર-રૂપી સ્વપ્ર ને વ્યવહાર દૃષ્ટિ થી જોતો નથી. હે,રામ, જ્યાં સુધી મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ ન થાય ત્યાં સુધી,સ્વભાવથી કપાયેલો સંસારજીવોના મન ની અંદર સર્વદા રહે છે.જીવના મન ની અંદર જ દેહ રહે છે. મન ઘણા સંકલ૫-વાળું હોવાને લીધે મન માં કલ્પના-રૂપ દેહ રહેવાનો સંભવ જ છે. મનમાં વાસના-રૂપ ઘણા દેહો રહે છે, તો પણ કર્મો ના પરિપાકના યોગ થી,જે સમયે જે દેહ પ્રગટ થવાનો હોય છે તે સમયે તે જ દેહનો પ્રતિભાસ થાય છે.પણ સઘળા દેહો નો પ્રતિભાસ થતો નથી.
જેમ,માટીના પિડો ઘડા-રૂપ થાય છે તેમ મન જ દેહ-રૂપ થાય છે. સૃષ્ટિના આરંભમાં "એક (પહેલા) જીવ" ને ઉત્તમ કર્મોનો પરિપાક થતાં 'ઉત્તમ દેહનો પ્રતિભાસ' થાય છે - તે પહેલો ઉત્તમ જીવ 'બ્રહ્મા' કહેવાય છે. આ 'બ્રહ્મ' નો દેહ તેને કોઈ કલપમાં 'વિષ્ણ ના નાભિ-કમળ-રૂપી-ઘરમાં રહેલો પ્રતીતિ થાય છે. જેમ એક મોટી માયા માંથી બીજી માયા પ્રગટ થાય છે, તેમ બ્રહ્મા ના મોટા સંકલપના ક્રમથી,આ અપાર,સુષ્ટિ પ્રગટ થયેલી છે.
રામ કહે છે કે-એક-જીવ' મન-રૂપે થઈને જે પ્રકારે બ્રહ્મા થયો હોય તે પ્રકાર અને વિસ્તારપૂર્વક કહો. વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ બ્રહ્મા એ કેવી રીતે શરીર ગ્રહણ કર્યું? તે હું કહું છું તે તમે સાંભળો. આ એક ઉદાહરણ પરથી સધળા જગતની સ્થિતિ તમારા જાણવામાં આવશે. દિશા (સ્થળ)-કાળ (સમય)-વગેરેના "માપ" વગરનું "બ્રહ્મ-તત્વ" પોતાની "શક્તિ" ને લીધે "લીલા-માત્ર" થી જ દિશા-કાળ ના "માપ" વાળા જે આકાર ને ગ્રહણ કરે છે તે "જીવ" કહેવાય છે. વાસનાઓ ના આવેશ થી ઘેરાયેલો "જીવ" જ "માયાની ઉપાધિ" ને સ્વીકારીને, "સંકલપો" ની કલ્પનાઓમાં તત્પર રહેનાર,અને ચપળતા-વાળું "મન" થાય છે.
(નોંધ-આગળ મન ની ઉત્પત્તિ બતાવી-મન માંથી પંચમહાભૂતની સ્યના કેવી રીતે થાય છે તે હવે બતાવ્યું છે)
--કલ્પનાઓ કરવા લાગતું તે "મન" પ્રથમ તો ક્ષણ-માત્રમાં પોતાની "આકાશ"રૂપ થવાની "ભાવના" કરે છે.
(અને તે ભાવના "શબ્દ" અને "શ્રોત્ર" (કાન) ના રૂપ ને પણ લાગુ પડે છે) --આકાશની ભાવનાને પામીને ઘાટું થયેલું મન ઘાટા "ચલન" ના ક્રમથી પોતાની "વાય"રૂપ થવાની ભાવના
કરે છે. અને તે ભાવના "સ્પર્શ" અને "ત્વચા" (ચામડી) ના રૂપ ને પણ લાગુ પડે છે) (નોંધ-એ શબ્દ (ૐ)-સ્વ-રૂપ વાળું આકાશ અને સ્પર્શ-સ્વરૂપ.વાળો વાયુ.એ બંને જીવ ના જોવા"માં આવતા નથી, એટલે કે તે બંને નરી આંખે જોઈ શકાય તેમ નથી )
--આ આકાશ અને વાયુ -ની ભાવના ને પ્રાપ્ત થઈને ઘાટું થયલું મન એમને એક-બીજામાં ક્ષોભ પમાડી ને "અગ્નિ" ની ભાવના કરે છે અને તે ભાવના "રૂપ' અને ચક્ષ" (આંખ) ના સ્વરૂપ ને પણ લાગુ પડે છે).
એ મન અગ્નિ થી ભાવનાથી ઘાટું થઈને નિર્મળ "પ્રકાશ" ની ભાવના કરે છે,એટલે પ્રકાશ વૃદ્ધિ પામે છે. --પછી,આકાશ-વાયુ-અગ્નિ (તેજ) ના ગુણો થી ઘાટું થયેલું મન "જળ" ના શીતલ-પણાની ભાવના કરે છે.
એટલે "જળ" ની પ્રતીતિ થાય છે.અને તે ભાવના 'સ' અને 'જીહવા' (જીભ) ના રૂપ ને પણ લાગુ પડે છે). --પછી આકાશ-વાયુ-તેજ-જળ ના ગુણો ને પામીને ઘાટું થયેલું મન "પુથ્વી" ના ધાટા-સ્વરૂપ ની ભાવના કરે છે
અને તે પૃથ્વી" બની જાય છે અને તે ભાવના "ગધ" અને "પ્રાણ" (નાક) ના સ્વરૂપ ને પણ લાગુ પડે છે)
પછી શબ્દ સ્પર્શ,રૂપ,રસ,અને ગંધથી વીંટળાયેલું મન પોતાના "પાતળા-પણા" ને છોડી દેતાં, "અગ્નિ ના કણ" જેવા આકાશમાં સ્ફરેલા જે રૂપ દેખે છે તે-"લિંગ-શરીર" (લિંગદેહ-કે-૫ર્યષ્ટક) કહેવાય છે. કે જેમાં-કર્મેન્દ્રિય-જ્ઞાનેન્દ્રિય-પંચમહાભૂત-પ્રાણ-મન-અવિધા-કામના અને કર્મો (આ આઠ) રહેલાં છે. વળી તેમાં અહંકાર અને બુદ્ધિ નો પણ સમાવેશ થાય છે.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |