________________
N ઈસ્લામ ધર્મ જે સંસારના તમામ ધર્મો કરતાં વધુમાં વધુ આ
અપરિવર્તનીય ધર્મ ગણાય છે તેમાં પણ પરિવર્તનના પ્રવાહો ચાલ્યા છે, ૫ S અને સૂફી સંતો તેના પરિવર્તનના એક ભાગ રૂપે જ હતા. ઈસ્લામી ૫ E ધર્મના અનુયાયીઓ માટે આ હકીકત ઘણી જ અગત્યની છે કેમ કે
ભારતમાં જે ઈસ્લામી અનુયાયીઓ છે, તેમના ઉપર મજબૂત પકડ S તેમના રૂઢિચુસ્ત મુલ્લા-મૌલવી અને રાજકારણી- ઓની છે જે તેમના E ઘાર્મિક પ્રેમનો તથા શ્રદ્ધાનો ગેરલાભ થઈ તેમને સંકુચિતતાની જંજીરોમાં N જકડી રહેલ છે. S હિંદુધર્મના અનુયાયીઓ માટે પણ ઉપરની હકીકતો તેટલી જ S S અગત્યની છે. કેમ કે હિંદુઓમાં પણ આમજનતાના પ્યાલો એવા છે કે Sઈસ્લામની ધાર્મિક માન્યતાઓ, તેમની ધાર્મિક માન્યતાઓથી સર્વાશે N આ વિપરીત છે. હકીકતે બંને કોમમાં જે વિપરીતતા દેખાય છે, તે તો બંને આ S કોમોના રૂઢિચુસ્તોએ ઊભી કરેલ છે, જે ધર્મનું હાર્દ પકડવાને બદલે તેના S બાહ્યાચારોને વધુ મહત્ત્વ આપે છે. S સમસ્ત જગતના જે વિવિધ ધર્મો છે તેના ફલસ્વરૂપ જે આચારધર્મ છે S જેવા કે, સત્ય, પ્રેમ, અહિંસા, સદાચાર - તેમાં તેઓ વચ્ચે કોઈ વિસંવાદ N કે વિરોધાભાસ નથી, અને જે કાંઈ વિરોધાભાસ જણાય છે તે વૈચારિક S N પ્રવાહોમાં, તેમજ રૂઢિગત પ્રણાલિકાઓમાં છે, તેટલું જો આપણને સર્વને S સાચી રીતે સમજાય તો આપણી સહિષ્ણુતા વધશે અને રાષ્ટ્રની પ્રગતિ N S થશે. મોટા ભાગના સૂફી સંતોનો માર્ગ આ સહિષ્ણુતાનો અને પ્રેમનો S
હતો અને તેથી જ ભારતના અનેક સૂફી સંતોના અનુયાયીઓ હિંદુ તથા S S મુસ્લિમ બંને કોમોમાંથી હતા.
ટી. યુ. મહેતા S S (ઈસ્લામનું રહસ્ય: સૂફીવાદ'માંથી)
rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrld
૫૮
એક બીજાને સમજીએ
