________________
૫૩
ભાઈને વાત કરી. નાનચંદભાઈ એ કાળુને સમજાવ્યું ને હરિજનબાઈ રાજી થતી ગામમાં નાનચંદભાઈને આશિષ દેતી ફરી વળી. દીનદુખિયારી બહેનની મદદે આવનાર સેવક પ્રત્યે માતૃજાતિની શ્રદ્ધા વધી. ઘણી બહેને તેમના દુઃખની વાત કહી હૃદયના ઊભરો ઠાલવી જતી.
સ્ત્રીઓને મારવાનો, ધમકાવવાનો, તરછોડવાનો અને ગાળાગાળી કરવાને કુરિવાજ ગામમાં એટલે સ્વાભાવિક હતો કે માતૃજાતિનો માનમરતબા જાળવવાનો સંસ્કાર રેડયા વિના એ કુટેવ જાય એમ ન હતી. એકબાજુ માતૃજાતિમાં શલસંરકારને પ્રતિષ્ઠિત કરવાને અને બીજી બાજુ તેમના પ્રત્યે વિશ્વાસ ને આદરથી જોવાનો સંસ્કાર પુરુષજાતિમાં ખીલવો જરૂરી હતું. વિશ્વ વાત્સલ્ય સાધનાનું એ અવિભાજ્ય અનેરું અંગ પણ હતું. તે ખીલવવાનો અનાયાસે મળી જતાં નાનચંદભાઈએ કથા –કીર્તન, ઘરઘરનો સંપર્ક ને બહેનોની ફરિયાદો દૂર થાય તેવી સમજદારી કેળવવાનો પ્રયત્ન ચાલુ કર્યો. બાળકો માબાપને પગે લાગવાની માતાજી પ્રત્યે ને સાસુજી પ્રત્યે આદર કેળવવાની અને વહુને દીકરીની જેમ જાળવવાની વાતથી માંડીને વહુ ને પુત્રી વચ્ચે ભેદ ન રાખવાની શીખ પણ નાનચંદભાઈ મહિલા સમાજને આપતા.
એ જ રીતે માતૃજાતિ પ્રત્યે આદરવૃત્તિનો સંસ્કાર તેમણે ખીલવ્યા. તે કહેતા કે–
‘ત્રીઓની માતૃતા પૂજે, જ્ઞાનીઓ શાત્ર ને મૃતિ; પ્રતિષ્ઠાપાત્ર સ્ત્રીતિ, પૂજવી પૂજ્યભાવથી.
