________________
રાખવાનું હતું તેવું જ સંસ્થા પ્રત્યે પણ રાખવાનું હતું. કોંગ્રેસ પ્રત્યે પૂરું માન જળવાય, તે ચૂંટણીમાં વિજય પ્રાપ્ત કરે, તેની શક્તિ વધે તે મંડળ સતત પ્રયત્ન કરતું હતું. કોંગ્રેસ તેમના પ્રત્યે ઉદાસીનતા બતાવે, અવિશ્વાસ બતાવી અતડાપણું રાખે તો પણ કેંગ્રેસને ટેકે આપી તેને જિતાડી અને બીજી બાજુથી પાંચેય ગામમાં ત્રિઉપવાસ ચાલુ રાખી કાયદાનો વિરોધ કરવાની શુદ્ધિપ્રાગની ઝુંબેશ પણ ચાલતી. ઘણી વાર તે ગામડાના આગેવાન કહે પણ ખરા કે “ભાઈ અમે તો જેની સામે લડીએ તેની સામે બધી રીતે લડીએ. પણ આ તે ચૂંટણીમાં ભળીએ અને મંડળીમાં લડીએ એ સંતબાલનો મારગ તે ધર્મરાજા જેવા છે. રાત્રે પાંડવો ભિષ્મ પિતામહને પગે લાગે, સેવા ચાકરી કરે અને પાછા દિવસે કુરુક્ષેત્રમાં લડે. પણ એની સાથે સામે જ એવું થાય છે ત્યારે સંઘના આપણુ કાર્યકરોને સમજાવતા કે—
એક પાસે રહે નેહ, કર્તવ્ય બીજી બાજુએ; ત્યારે કર્તવ્ય પલામાં, બેસવું સત્યશોધકે. મોહ કર્તવ્ય બંનેને, સંઘર્ષ જે સ્થળે થત; કર્તવ્ય આચરી મેહ, તજવો તે જરૂરને.
સંતબાલ આ રીતે વસ્તુ અને વ્યક્તિને, કાનૂન અને સંસ્થાને જુદાં પાડીને તેના ગુણદોષ પર વિચારવાની વ્યાપક લોકતાલીમ આ પ્રાગે પૂરી પાડી.
