________________
જ્યાં પ્રાણી માત્ર પર સક્રિય આત્મીયતા થઈ ત્યાં સક્રિય અધ્યાત્મમય ધર્મ બન્યો જ સમજવો.
કરવાલા હતા તેના માનવી થી જોવામાં છે
એક બાજુ દુનિયાને કુટુંબભાવથી જોવામાં “સક્રિય અધ્યાત્મ તો બીજી બાજુ દેશના માનવોમાં પછાત અને આગળ એવા બે ભાગલા હતા તે દૂર કરવાની તેમ જ નારી અવહેલનાને દૂર કરવાની વાતનું “સક્રિય અધ્યાત્મ' છે. યુગપુરુષ શ્રીકૃષ્ણ જાતે ગોપાલન કર્યું. ગાયનાં દૂધ અને માખણ ઘીને મહત્ત્વ આપ્યું. એમ પછાત ધંધાની અને પછાત લોકોની પ્રતિષ્ઠા કરી. તે જ રીતે ગોપીઓને અધિકાધિક ગૌરવ આપ્યું. પરિણામે ભાગવત જેવો ઉત્તમ ગ્રંથ રચાયો. આ થઈ “સક્રિય અધ્યાત્મની વાત. જેમ વૈદિક ધર્મમાં રામ અને કૃષ્ણ મુખ્ય યુગ પુરુષો થયા. પાછળથી ભગવાન બુદ્ધનેય તેણે સ્વીકારી લીધા. જૈનધર્મ અને વૈદિકધર્મ પણ પરસ્પરનું સ્વત્વ જાળળી ઓતપ્રોત થયા તેમ આર્યેતરોનો સંપર્ક થતાં શિવજીને પણ વૈદિક ધર્મ સ્વીકારી લીધા. જો કે ક્ષત્રિયોએ સવિશેષે તેથી નિરામિષાહારાદિ અહિંસાના આગ્રહને કારણે વૈષ્ણવ અને શૈવ વચ્ચે સંઘર્ષ ચાલ્યો. પણ અંતે જૈન ધર્મનાં અનેકાંતવાદ અને સૂક્ષ્મ અહિંસાનો વિજય થયો. તે માટે મહિમ્નસ્તોત્રમાં નૃણામેકો ગમ્યઃ ત્વમસિપયસા મર્ણવાઈવ'ના શબ્દો જવલંત પ્રમાણ પૂરું પાડે છે.
વિશ્વ વાત્સલ્યલક્ષી અધ્યાત્મ પ્રાથમિક ધર્મમાં “દુર્ગતિમાં પડતાં અટકાવનાર' ધર્મની જ વાત કરી પણ માધ્યમિક ધર્મમાં “આ જગતમાં અને પૂર્વજન્મ તથા પુનર્જન્મમાં માનવામાં આવે છે. એથી જ “યતોક્યુદયનિઃશ્રેયસી સ ધર્મ' એવી વ્યાખ્યા અપાઈ છે.
સર્વધર્મ ઉપાસના ૦ ૩૫
